Verona Opera Festival

Operavoorstellingen in de arena van Verona zijn de bekendste en beroemdste van Italië, wellicht van heel Europa. Het amfitheater werd in de eerste eeuw gebouwd voor gladiatorengevechten en volksspelen. Het prefix amfi duidt erop dat het een ronde of ovale vorm heeft zoals zijn bekendere broer, het Colosseum in Rome. Daarnaast zijn er in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten honderden theaters uit de Romeinse oudheid, geen amfitheaters maar gebouwd als halfrond. Sommige ervan worden vandaag nog gebruikt voor theater, opera en concerten. Bekende voorbeelden zijn Arles, Napels of Plovdiv in Bulgarije.

Op 13 juni was er de grote opening van het Verona Opera Festival 2025 met Nabucco van Verdi. Dat is niet zomaar een eerste in een reeks, maar een waar societygebeuren met hoge gasten op de rode loper. Overal rond de arena staan hekken met op het canvas ”The most Italian place on Earth”. De dames en heren in hun galajurken en smokings worden omringd door security. Ministers, gezagsdragers, diplomaten, zakenlui van de Confindustria en andere bekende Italianen uit kunst en media zijn op de afspraak. Ook beroemde buitenlandse gasten tekenen present. Zo heb ik in de eretribune in de uitverkochte arena de Duitse ex-kanselier en melomane Angela Merkel gespot.

Uitstraling

De opening van het festival is niet zomaar een muzikaal evenement, maar Nabucco wordt aangegrepen om er een ideologische, politieke en maatschappelijke boodschap aan te knopen. Dit evenement is voor de stad Verona de kans om zich op de culturele kaart te zetten. “De cultuur maakt integraal deel uit van samenleving en economie, het is er zelfs de motor van” klinkt het in ronkende frasen de dag erna op de voorpagina van l’Arena, de lokale krant van Verona. Niet alleen goed voor de uitstraling van de stad, het festival heeft ook een internationale dimensie, met de Arena di Verona toont Italië zich als cultuurnatie van eerste rang. Na enkele verwelkomingen en toespraken veert het publiek dan ook recht voor Il Canto degli Italiani, het Italiaanse volkslied.

Het is bij hedendaagse operaregisseurs gebruikelijk om een libretto van tweehonderd jaar geleden te verplaatsen naar een hedendaagse context. Het is deze eigentijdse aanpak die de Munt nota bene in februari van dit jaar de titel van beste opera ter wereld heeft opgeleverd. De Munt is trouwens niet alleen een spiegel van de hedendaagse samenleving geweest. Onze samenleving zelf is in 1830 door de opera De Stomme van Portici in de Munt aangevuurd om een revolutie te ontketenen. Van het politiek belang van opera gesproken …

Nabucco 2.0

De opera Nabucco speelt in het Midden-Oosten en gaat over de strijd van de Babyloniërs tegen de Joden. Koning Nabucco heeft de Joden tot slaven gemaakt. In het lied “Va Pensiero” roepen ze Gods hulp in. Nabucco erkent uiteindelijk hun God en bevrijdt de Joden. De opera begint met ballingschap en verdoemenis en eindigt met vrede en verzoening. Het behoeft weinig fantasie om de huidige spanningen in de regio te vertalen naar de regie van Nabucco. Dat heeft regisseur Stefano Poda dan ook expliciet gedaan. Eerst conflict en strijd, dan verzoening en vrede.

Ook in de summiere elementen op de scène is het zichtbaar. De Babyloniërs en de Joden staan met getrokken zwaarden tegenover elkaar, waarna de rauwe klank van ijzer op ijzer van de schermende dansers door de muziek snijdt. Op de achtergrond hangen twee halve bollen, twee lichtende reuzecroissants, twee blauwe halve manen kleuren in het derde bedrijf rood en gaan uiteindelijk helemaal in elkaar op om een hele bol te vormen.

Een dag voor de premiere in Verona heeft Israël Iran aangevallen en zijn de spanningen tussen de twee aartsvijanden ontaard in een heuse oorlog. Alsof de duivel ermee gemoeid is. Nabucco wordt hier geïnterpreteerd als trigger voor reflectie, verdraagzaamheid en verzoening. In de arena, in het reusachtige amfitheater worden we allemaal nederig en klein, hier stopt de tijd, de hubris en de haat.

Vijfhonderd musici, zangers en dansers

Bij deze uitvoering van Nabucco zongen Amartuvshin Enkhbat (Nabucco), Anna Pirozzi (Abigail), Vasilisa Bershanskaya (Fenene), Francesco Meli (Ismaele) en Roberto Tagliavini (Zaccaria) de sterren van de hemel. Eén voor één gave stemmen die de arena tot de hoogste rij vulden. Het orkest van de Arena di Verona was ook top, onder leiding van dirigent Pinchas Steinberg. Met koor en dansers waren meer dan vijfhonderd uitvoerders aanwezig op de scène en in de orkestbak. Gedurende de hele voorstelling vliegt er een drone boven het publiek, het orkest en het podium. De hele opera wordt op 21 juni, internationale dag van de muziek, uitgezonden op de RAI.

Een opera beleven in de arena van Verona is sowieso een belevenis. Het amfitheater is bijna 2000 jaar oud, de akoestiek is indrukwekkend, alhoewel het gebouw niet is ontworpen als theater. Dat is wel zo met andere Romeinse theaters waar vandaag in de zomer een operafestival wordt georganiseerd. Ik denk bijvoorbeeld aan het Romeinse theater van de Bulgaarse stad Plovdiv en het jaarlijkse Opera Open festival van de Staatsopera Plovdiv. Dit Romeinse theater van de toenmalige metropool Philippopolis, zoals Plovdiv in de eerste eeuw heette, is kleiner en intiemer dan de reusachtige Arena di Verona. De marmeren banken zijn stijler, een voordeel voor de projectie van de klank in het halfrond.

Opera als politiek gebaar

De opera is niet alleen een moment van bezinning en verzoening, het is ook een aanklacht tegen haat en fanatisme. Een aanklacht tegen de demagogie en de verleiding om terroristen als bevrijders te zien. Een aanklacht tegen de totalitaire verleiding, waarvoor Hannah Arendt en vele anderen onze ogen hebben geopend. Een aanklacht tegen de simpele oplossingen van de populisten, een uitnodiging om democratie en tolerantie te omarmen. Het is ook een uitnodiging om de hedendaagse conflicten in breder historisch perspectief te bekijken. Wat er vandaag gebeurt in het Midden-Oosten is een uitloper van de volksverdrijvingen en etnische zuiveringen sinds honderd jaar, die nauwelijks vernoemd noch geduid worden in de media en de goegemeente. Dit inzicht kan helpen om een boodschap van vrede en hoop te versterken.

Volgend jaar brengt Opera Ballet Vlaanderen Nabucco in regie van de spraakmakende Braziliaanse regisseur Christiane Jatahy. “Opera als politiek gebaar”, staat te lezen op de website van Opera Ballet Vlaanderen. Opera is er niet alleen om te genieten van muziek, drama en dans. Opera is er “om reflectie uit te lokken over de band tussen heden en verleden”, verklaart Jatahy. Opera is er om haat, demagogie en xenofobie de rug toe te keren en hoop te bieden voor een democratische, multiculturele en verdraagzame samenleving.