Het Festival neemt tijdens deze editie Europa als uitgangspunt met een focus op Midden-Europa en een boontje voor de muzikale scène van Tsjechië. Eén van de redenen hiervoor is de viering rond 200 jaar Bedřich Smetana.

Deze componist werd in 1824 geboren. Zijn opera’s en voornamelijk symfonische gedicht ‘Má Vlast – Mijn Vaderland’, met het onderdeel getiteld De Moldau, zijn wereldberoemd, maar zijn kamermuziek, liederen en koormuziek verdienen ook ruimere bekendheid. Voor dit aspect wordt intensief samengewerkt met Czech Dreams en met het Tsjechische partnerfestival Concentus Moraviae.

Jelle Dierickx, artistiek directeur van het Festival van Vlaanderen Mechelen, heeft een grote kennis van het muzieklandschap, van componisten tot uitvoerders. Daarbij heeft hij een neus voor bijzonder talent. Hij contacteerde landgenoten van Smetana, Leoš Janáček en Josef Suk, die zich met hart en ziel verbonden voelen met het werk van deze componisten. Niet de eerste de besten.  Het Pavel Haas Quartet, vernoemd naar de Tsjechische componist Pavel Haas, Brno 1899 en tijdens de Holocaust in 1944 vermoord werd in het Duitse vernietigingskamp Auschwitz, geeft acte de présence.

Het kwartet behelst drie heren en één dame: Veronika Jarůsková en Marek Zwiebel, viool; Šimon Truszka, altviool en Peter Jarůšek, cello. Vier topmuzikanten met een unieke dynamiek, die elkaar begeesteren. Hun levenswerk is het doorgeven van klassieke werken in een streven naar schoonheid en het sublieme in een verbeeldingsvolle visuele en auditieve stroom. Ze verdiepen zich in partituren, duiken de zee in van noten, gaan met elkaar in dialoog en als de onderlinge chemie werkt, lijkt de tijd stil te staan. De repertoirekeuze laat ook zien dat ze van meerdere markten thuis zijn. De Tsjechische ziel zindert door bij de drie componisten, maar ook hun onderlinge verschillen zullen de toehoorder niet ontgaan zijn.

BBC Music Magazine plaatste het Pavel Haas Quartet bij de tien beste strijkkwartetten aller tijden én terecht. Ze zijn voor het eerst te gast in Mechelen met een programma dat helemaal gewijd is aan hun thuisland Tsjechië. Centraal staat het Eerste Strijkkwartet van Bedřich Smetana. Net als Beethoven kreeg Smetana af te reken met doofheid. Het kreeg als ondertitel ‘Uit mijn leven’.

In het programmaboekje wordt de tweespalt aangekaart of een compositie gevoelsmatig moet geïnterpreteerd worden of louter technisch? De waarheid zal wel ergens in het midden liggen. De drie componisten verankerden op een andere manier hun gevoelens in hun compositie: de liefde voor hun land, een vrouw, een verloren zintuig. Aan intensiteit geen gebrek. In drie verschillende composities weet het kwartet een magnetiserende spanning op te bouwen.

Het ‘Strijkkwartet nr. 1’ van Bedřich Smetana wordt als een autobiografisch werk omschreven dat de tinnitus uitbeeldt waaraan hij tijdens zijn doofheid leed. Zo klinken in de finale lang aangehouden tonen, die staan voor de fluittonen die zijn doofheid aankondigden. De in 1876 al twee jaar dove componist noemde het “een meditatie over mijn leven en de catastrofe van de volledige doofheid.” Een compositie met een brede reikwijdte van streelzachte sonore klanken tot stormachtig en getormenteerd. De noten trillen en vibreren. Was er geen gehoor meer, vibraties zijn een alternatief. Het toont de mens in zijn kwetsbaarheid.

In Leoš Janáček ‘Strijkkwartet nr. 2 – Intieme brieven‘ illustreerde de componist in muzikale liefdesbrieven het ongrijpbare en fascinerende spel van de liefde. Pittig detail, de 74-jarige Janáček beschrijft zijn liefde voor de bijna veertig jaar jongere Kamila. Dit resulteert in een bruisende muziekfontein die van begin tot eind verleidt, lonkt en vlamt met snelle afwisseling van tonen op diverse snaren. Met technische moeilijkheden voor de eerste solist met snelle, gecompliceerde en soms stratosferische hoge tessitura. Veronika Jarůsková beheerst haar instrument feilloos. Straalt gratie uit bij het spelen. Er zitten ook mooie passages in voor de altviool en cello. Het kwartet eigent zich het werk helemaal toe. Gelukkig maar, want als er slechts één gestandaardiseerde interpretatie van elk werk bestond, zou het muziekleven doodsaai zijn. Ze leggen een rauwe helderheid en een gevoelvolle diepte in het werk met tempi, intensiteit, frasering, gevoel waarmee ze het publiek weten te raken. Een instinctieve, bijna biologische noodzaak van muziek maken.

Josef Suk ‘Meditatie op het Tsjechische koraal Sint-Wenceslas’. De kennis van de wereld verandert constant, mede onder invloed van de tijdsgeest en politieke realiteit. Nu spreekt ons enkel de muzikaliteit van dit werk aan. Suk inspireerde zijn compositie in 1914 op de oude heilige Boheemse Sint-Wenceslas hymne. De boodschap van deze hymne – een pleidooi voor het welzijn van het Tsjechische volk, gericht aan hun patroonheilige – werd onmiddellijk begrepen door het publiek. Deze compositie was destijds een vorm van woordeloos verzet. Achter de onschuldig ogende titel en kalme melodie gaat namelijk een stevig statement schuil. De stijl en interpretatie van het Pavel Haas Quartet spreekt rechtstreeks tot het hart. Musici die indruk maken. Behalve krachtig, is hun aanpak ook subtiel, genuanceerd, persoonlijk én technisch virtuoos.

Dit veelzijdig en gelaagd concert met compleet op elkaar ingespeelde instrumentalisten in de mooie, sfeervol verlichte Sint-Pieter-en-Paulus barokkerk was een streling voor oog en oor en kon rekenen op een enthousiast, langdurig en waarderend applaus.

• WAT: Festival van Vlaanderen LUNALIA van 18 april t/m 5 mei
• WIE: Pavel Haas Quartet – Veronika Jarůsková en Marek Zwiebel, viool – Šimon Truszka, altviool – Peter Jarůšek, cello.
• PROGRAMMA: Bedřich Smetana, Leoš Janáček, Josef Suk
• WAAR & WANNEER: donderdag 25 april ’24, Sint-Pieter-en-Pauluskerk, Mechelen
• FOTO’S: © Iris Teunissen