Als startconcert bracht Festival 20·21 op 25 september in Leuven een combinatie die omschreven kan worden als muzikaal betoverend. De selectie van Ferruccio Busoni, Alexander von Zemlinsky en Arnold Schönberg had zijn aard in de twintigste-eeuwse muziek, maar met een klinkende romantische naslag. Het eindresultaat was een geslaagde performance van Het Collectief en sopraan Katrien Baerts, dit onder leiding van Ivo Venkov.
Een romantische hoek af
Het meest opvallend aspect was de samenstelling van de avond. De drie composities – de Berceuse élégiaque Op. 42 (Busoni, 1909), de Sechs Gesänge nach Gedichten von Maeterlinck (von Zemlinsky, 1910-1913), en Pelleas und Melisande (Schönberg, 1902-1903) – hadden een duidelijk feeëriek thema. Maar, in tegenstelling tot hun romantische voorgangers, zoals Gustav Mahler, en zelfs de Russische romantici (die zeker niet vies waren van grootse muzikale suggesties in harmonie en melodie), spraken deze componisten met een soort muzikale onevenwicht. Dit op een positieve manier: de muzikale ruis werd omgewisseld met een tonaal ambigue en harmonisch soms snijdende taal. Latere generaties, zoals filmcomponist Dario Marianelli, haalden zeker hun mosterd bij de school van de laatste romantische gestes. Hierbij werd het symbolisme de bron. Hier is dit duidelijk bij de toepassing van de teksten van de Belgische Symbolistische dichter Maurice Maeterlinck.
Het Symbolisme werkt als een unificatie van de romantische Sehnsucht uit de negentiende eeuw – de vlucht van de werkelijkheid naar de natuur – met de realiteit van de aanwezigheid van het vroege urbanisme. Een goed voorbeeld hiervan is von Zemlinsky’s lied Die drei Schwestern uit de gezongen liedcyclus. Drie zusters opzoek naar de eindigheid die als slotstuk terechtkomen in de stedelijke wereld: Und die Stadt tat auf die Tore/Und mit heißen Liebesküssen/Ließ die Gegenwart sie wissen – de stad brengt hun in het heden. En dit is kenmerkend voor het Symbolisme. De vroeg twintigste eeuw was uiteindelijk ook die ietwat dreigende periode waarin de mens in versnelling ging qua moderniteit. De gemakken die de dag van vandaag gewoonte zijn geworden, deze waren voor de symbolisten een speelveld van ontdekkingen.
Met deze selectie lijkt Ne Me Touchez pas een soort raam open te zetten naar het verleden, maar met een gevoel van spanning en herkenning – het verleden is echter niet zo veraf als het lijkt.
Fatalistische ontmoetingen
De Berceuse élégiaque Op. 42 van Busoni was een interessante keuze om mee te beginnen. Een berceuse is een wiegelied in zijn zuiverste vorm. Het Collectief bracht deze compositie met een zachte integriteit. Busoni’s Berceuse mag van mij zeker naast die van Stravinsky’s oiseau du feu (1909-1910) geplaatst worden – een persoonlijke favoriet. De haarfijne intensiteit van zo’n stil mysterie gaf het publiek direct de muzikale thematiek van de avond mee.
Het was een goede voorproef op het vervolg van de avond: de liederen van von Zemlinsky. Baerts’ stem had de fascinerende kracht om even luid te zijn in de hoogtes, als in de laagtes. Dit is nochtans, ook al lijkt het soms zo, geen evidentie. Elke zanger lijkt ergens vocaal opofferingen te moeten maken, en bij de sopraan is dit meestal de laagtes. Iets wat ook opgemerkt werd door de grote meesterzangers, zoals de Amerikaanse mezzosopraan Marilyn Horne. In het geval van Katrien Baerts is dit absoluut niet het geval. In een van de liederen was er een grote toonafstand die van heldere hoogte naar een zeer plotse diepte ging. Tot mijn verbazing kon ik de befaamde bodem er perfect resonerend, met een mooie donkere toon, eruit pikken: brava!
Het slotstuk, Pelleas und Melisande, was subliem. Gecombineerd met de visuele kunsten van Lise Bruyneel bracht het collectief het verhaal tot leven. Het valt moeilijk om uit te leggen hoe deze compositie, dat aanvoelde als een gebalde symfonie, je zielsdiep raakt als luisteraar. Voor de korte duur word je meegesleurd van de een emotie na de andere – ondersteund door de nodige melodische referenties. Schönberg geeft overweldigende muzikale suggesties, en het Collectief bracht deze met een sterke intensiteit naar voren. Mijn aanrader is vooral: beleef het zeker zelf eens.
De avond bracht alvast intense, muzikale gevoelens naar voren. Het was de belevenis van de ene mythe na de andere. Hiermee is dan ook terecht het startschot gegeven voor wat een boeiende concertreeks lijkt te zijn!
WAT: Ne Me Touchez Pas, met composities van Ferruccio Busoni, Alexander von Zemlinsky en Arnold Schönberg
WIE: Ivo Venkov (dirigent), Het Collectief (ensemble), Katrien Baerts (sopraan), Lise Bruyneel (videokunst).
WAAR: Festival 20·21, Leuven.
WANNEER: maandag 25 september 2023.
