Hide to Show van de Duitse componist Michael Beil is de opening van het jaarlijkse Transit-festival in Leuven. Het Nadar Ensemble verkent hierin de internetcultuur door middel van live video, isolement en de grenzen van hyperrealiteit. Een gesprek met de componist over het grijze gebied tussen muziek en theater en wat overblijft van het begrip werkelijkheid. En: hij houdt meer van hyperpop dan van klassiek.

Michael Beil: “Ik wil in de concertbezetting blijven, maar zo ver mogelijk richting de theaterbezetting gaan, dus samen met instrumentalisten, geen acteurs of zangers. Dat geeft het stuk wel charme maar er is ook een gemis omdat het publiek op grond van de opstelling acteurs en zangers verwachten, maar die zijn er niet. Dus sommigen vinden dat raar, maar dat is mijn bedoeling met dit stuk.
In 2021 waren we heel goed voorbereid. We hadden lange repetities. We kwamen drie keer bij elkaar, twee keer vijf dagen en een keer drie dagen. Deze cyclus mondde uit in een vorm van co-compositie met de musici. De meeste aanpassingen hoefde ik niet eens op te schrijven. Ik kon zo met de muzikanten werken. We konden onderweg oplossingen bedenken. En dat was een droom die uitkwam. Dat was een geweldige ervaring. Daarna hebben we vijf voorstellingen gemaakt in Essen, op een festival voor game-gerelateerde kunst. Dus allerlei soorten digitaal en video en dit was een leuke ervaring met een jong publiek, niet het typische hedendaagse muziekpubliek, maar heel open mensen.”

Componeert U anders dan anders om jonge mensen te bereiken?

“Hide to Show is als een musical, dus geen lang stuk. Ik volg niet de dramaturgie van een klassieke componist, maar die van een entertainende componist. Ik schrijf korte stukken. Misschien wordt deze manier van werken in de klassieke wereld niet zo gewaardeerd. Maar ik wilde ervoor gaan omdat het erg gerelateerd is aan internet en sociale media. Alles wat daar voorbijkomt is kort en de jongeren zijn niet meer gewend om naar lange dingen te luisteren. Soms kunnen ze lang luisteren naar dronemuziek met wat rook vooraf, maar eigenlijk geven ze de voorkeur aan stukjes muziek van 3 minuten. Weliswaar was dit project een beetje riskant, maar ik denk dat ik het uiteindelijk goed heb gedaan.”

Speelt het repetitieproces een belangrijke rol in het compositieproces?

“In mijn vak moet je veel meer doen dan noten spelen. Dit kan bij klassieke musici heel gênant zijn omdat veel muzikanten niet weten hoe ze moeten lopen of bewegen. Dan voelen ze zich beschaamd en dat is ook ongemakkelijk voor het publiek. De muzikanten maken veel bewegingen op het podium, zoals komen, gaan, zitten, opstaan, bewegen met hun instrumenten. Muzikanten maken van nature veel gebaren als ze over muziek praten. Iedereen danst en zingt. Eigenlijk doe ik alleen dingen die muzikanten normaal thuis of op het podium zouden doen. Ik concentreer me op bewegingen die muzikanten op het podium doen, meer niet. Ze kunnen dat, maar het is moeilijk voor ze omdat ze zich een beetje verloren voelen als ze de instrumenten niet vasthouden. Dus er is altijd de helft die ik moet aanmoedigen en de andere helft die ik moet tegenhouden. Maar in dit geval gaat het vooral om privacy. Het gaat om wat mensen thuis doen, zichzelf filmen en het daarna aan het publiek laten zien. Maar als het publiek dat ziet, zien ze hen niet meer als echte mensen, maar als een representatie, net als het internet, als TikTok.”

© Wynold Verweij

Toont het stuk hyperrealiteit of is het zelf hyperrealiteit?

“Ik zou zeggen allebei. Het stuk toont van het proces van hyperrealiteit. Er zijn zes delen en de delen bestaan uit 6 kleine stukjes, en in elk deel zit hetzelfde stukje met een ander aspect. In elk deel zit een dans, maar het zijn zes dansen met verschillende aspecten van hetzelfde stuk. En er is één verhaal dat met zes kleine delen door het stuk loopt. Dat is over het volksliedje Ievan Polka, gezien door de Japanse internet sensatie Hatsune Miku, een virtueel persoon. De concertsituatie is hyperrealiteit. Want het bestaat alleen virtueel op internet, maar het wordt echt als een heleboel echte mensen in de concertzaal van een concert genieten. Dus en het is een heel speciaal soort realiteit omdat je beide hebt, je hebt de virtualiteit nog steeds op het podium omdat Miku er niet is. Het is gewoon holografische actie. Maar de band is echt en de dansers van de band zijn ook echt. In het publiek is alles echt, alleen de artiest is niet echt. Dit is  heel duidelijk voorbeeld van hoe een soort realiteit kan plaatsvinden in de muziek.”

De muzikanten zitten meestal gescheiden in hun hokjes, ze zijn geïsoleerd. Hoe kan dan samenspel worden gerepeteerd?

“Je kunt je niet voorstellen hoe vreemd de situatie voor hen is wanneer je in zo’n doos zit. Ze spelen echt in hun box en ze zien en horen niet wat de anderen doen. Het publiek heeft de indruk dat ze allemaal verbonden zijn, maar dat kan niet. Het is natuurlijk moeilijk voor het ritme en voor de intonatie. Dus komen ze bij de repetities uit de boxen en oefenen ze het samenspelen, met behoud van de intonatie, en dan gaan ze weer terug in hun boxen. Dat is wat we altijd doen. Maar vanuit het onderwerp is het voor mij heel belangrijk dat ik tijdens de voorstelling laat zien dat samenzijn de uitzondering is en alleenzijn de normaliteit zoals die in onze wereld van vandaag is.”

In sommige scènes gebruikt U technologie om perfectie te bereiken. Ontneemt U daarbij niet de persoonlijkheid van de muzikant?

“Ik ben een controlerend persoon. En toen ik begon met Hide to show, zei ik tegen mezelf dat dit het eerste stuk zou zijn waarin ik de controle totaal zou vermijden maar het eindigde met veel controle. Dat was een misser van mijn kant. De enige controle die ik eigenlijk heb is immers wat je in elk concert hebt: de juiste toonhoogte op het juiste moment. Maar ik voeg ook de gebaren toe, de gebaren moeten in de maat zijn omdat ze worden opgenomen en later worden afgespeeld en ze moeten passen bij de muziek in andere delen.

Ik geef je een voorbeeld. Er is een gedeelte waar ze allemaal in de boxen zitten en ze zingen zonder geluid, ze openen hun mond, dansen een beetje en er wordt niet gezongen in dat gedeelte. Maar er is andere muziek. En de mondbewegingen passen perfect bij dat liedje. En dat is voor mij een van de meest intense ervaringen van alle optredens. In dat andere deel hebben mensen moeite om te zien of het projectie is of echt, omdat de projectoren heel goed zijn en je je soms echt moet concentreren. Maar dan realiseren ze zich dat de dozen gesloten zijn. Het is een live-video en ze zingen het lied, maar: hoe kan dat? Technologie helpt me om verrassing in het stuk te brengen.”

Wat houdt creativiteit voor U in?

“Het proces van creativiteit zie ik als een proces van filtreren. We krijgen steeds meer informatie, uit de hele wereld. De belangrijkste taak van de componist is om deze stroom op een bepaalde manier te filtreren. Welke manier? Dat is een beslissing, een creatieve beslissing. En wat een componist dan moet doen is transformeren. Er is dus een transformatieproces van de dingen die mensen kennen.  Ik zou zeggen dat de oude manier om kunst te maken is iets groots en onbekends te zien of te horen dat je nog nooit eerder hebt ervaren. Tegenwoordig zien we kunst meer als iets dat uit de echte wereld is getransformeerd, zoals Duchamp die het (door hem toegeëigende – WV) urinoir in het museum zet. En dan is het geen urinoir meer. Maar het roept veel vragen op en mensen zijn erg verbaasd om te zien waarom dat in het museum staat. En dat is wat ik probeer te doen met muziek: filtreren, transformeren en dan, als ik goed werk als componist aflever,  mensen verrassen met nieuwe connotaties voor dingen die ze al kennen”.

Welke soort composities zijn typerend voor Michael Beil?

“Mijn specialiteit is het gebruik van live video, en wel live video in deze ingewikkelde opstelling. Ik ben de enige die dat op dit moment kan. Omdat ik hier veel ervaring mee heb, gebruik ik deze vorm van live video. Ik doe dat om te spelen met de muzikale vorm, het is altijd gerelateerd aan muziek. Het is altijd om iets laten zien met muziek of de muzikanten, en met de video probeer ik mensen op het spoor te krijgen zodat ze zich kunnen afvragen wat er aan de hand is. Dus om mensen in het begin van een stuk iets te geven tot er een bepaald punt komt waarop ze denken, OK, ik snap het, het is saai. En dan gebeurt er iets dat echt verrassend is. Dus als mensen, nadat ze mijn stuk hebben gehoord en gezien, verbaasd achterblijven, dan ben ik geslaagd. Mijn muziek is muziek die dingen in vraag stelt.”

Gaat u ooit een opera schrijven?

“Nee. Al mijn stukken zijn in zekere zin al opera’s. En als ik een opera zou moeten doen, dan zou ik een ironische niet-opera doen zonder zangers. Ja, omdat ik eerlijk gezegd niet van klassiek hou. Ik hou erg van Pop. Op dit moment luister ik veel naar Hyperpop, bijvoorbeeld van de Britse producer/zangeres/dj Sophie.

Trouwens, het is niet mogelijk om nieuwe manieren te vinden om viool te spelen vandaag de dag. Wat je er ook mee doet, het blijft viool. En er is momenteel ook een stagnatie in de ontwikkeling van elektronische instrumenten. Controllers vinden niets meer uit. De meeste jonge componisten zijn nu hoofdzakelijke bezig met synthesizers en modules. Dat is een vreemde situatie. Ik laat ze hun gang gaan. Ik ben daar niet in geïnteresseerd. Ik ben erg geïnteresseerd in wat er hier na komt.”

Wat komt er dan na de viool en elektronische instrumenten?

“We kunnen we bijvoorbeeld implantaten gebruiken, bijvoorbeeld iets in onze keel stoppen om te kunnen zingen zoals Hatsune Miku. Grapje: ik stop een implantaat in mijn arm en dan kan ik perfect piano spelen. Toch denk ik dat dat de toekomst is. De toekomst is de virtuele bril en implantaten, maar de klassieke instrumenten zullen er altijd zijn en we hebben orkesten nodig, misschien een beetje zoals we oude schilderijen nodig hebben in het museum. Het is leuk. Dat willen we allemaal. We gaan naar het Louvre en we zien de oude kunst en we gaan naar het concertgebouw en we luisteren naar Beethoven.”

Al uw werken zijn gratis beschikbaar zijn in open source. Waarom bent U zo vrijgevig?

“Dat is een teken om te laten zien dat mijn werk geen wonder is dat van een goddelijke artiest komt. Ik ben gewoon een normaal persoon die besloot zich te specialiseren in muziek. Op mijn website kun je elke partituur downloaden, alle tapes. Andere componisten kunnen mijn tapes gebruiken en ze sampelen en gebruiken in hun eigen stukken. En dat hebben ze al gedaan. Dat is hoe we werken. Je ziet iets, we vinden het leuk en dan gebruiken we het. En samen met andere dingen transformeren we het ook en zijn we een gemeenschap. Waarom zou ik het dan anders doen?”

WAT: Hide to show van Michael Beil

WIE: Nadar Ensemble

WAAR: STUK, Leuven

DATUM: 20 oktober 2023

TICKETS: festival2021.be