Pionier van klankkleur en verbeelding
De tijd kent geen genade, het is al tien jaar geleden dat ons op 18 december Luc Brewaeys ontviel na een langdurige ziekte. Geen mens kon hem kraken, helaas dat kon de natuur wel en veel te vroeg. Luc vierde het Leven op zijn bijzonder eigenzinnige wijze. Hij zou niet akkoord gaan met een herdenkingsjaar waar al te veel tranen vloeien. Hij zou het zelf vieren, met zijn brede aanstekelijke lach en hij zou iedereen er een glaasje van de beste whisky op aanbieden. Want o ja, Luc kende niet alleen alles, maar dan ook echt àlles van muziek, hij kende ook veel van die Schotse godendrank én van sigaren.
Luc Brewaeys (1959–2015) was een opmerkelijk, eigenzinnig, bijzonder kleurrijk componist en mens met internationale en te weinig nationale weerklank. Zijn muziek kenmerkt zich door een diepgaande verkenning van klankkleur, structuur en ruimte. Het spectralisme was ontegensprekelijk zijn ding dat hij vervolmaakte. Luc deed meer dan componeren, hij ademde muziek, hij at muziek, hij dronk muziek. Hij praatte er begeesterend over en schreef er ook over. Zo bood hij zich spontaan aan als vrijwillig medewerker, nog wel de allereerste!, van Klassiek Centraal. Het was einde december 2008. Wat later zou hij bij mij thuis een onvergetelijke indruk maken toen we het over heel wat meer hadden dan (toen nog eventjes) ‘mijn’ website. Hij en niemand anders wist me te overhalen om toch eens een oor te openen voor ‘hedendaagse’ klassiek “Ik vind dat ook een verkeerd begrip waar heel veel rommel tussenzit, amaai nog niet!” te luisteren en proberen te begrijpen.
Zijn vroege jaren en muzikale vorming
Luc Brewaeys werd geboren op 25 augustus 1959 in Mortsel. Zijn hogere muzikale opleiding begon aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, waar hij compositie studeerde bij André Laporte. Zijn zoektocht naar nieuwe klankwerelden leidde hem naar Italië, waar hij lessen volgde bij Franco Donatoni in Siena. In Darmstadt kwam hij in contact met Brian Ferneyhough, een belangrijke figuur in de hedendaagse muziek. Van 1980 tot 1984 onderhield hij intensieve contacten met Iannis Xenakis in Parijs, wat zijn muzikale taal verder verrijkte.
Naast zijn compositiestudies was Brewaeys ook actief als pianist, dirigent en geluidstechnicus bij de VRT. Deze veelzijdigheid stelde hem in staat om zijn muzikale ideeën zowel in de studio als op het podium tot leven te brengen. Hoe kan het ook anders dat een man met een absoluut gehoor, een uiterst zeldzaam muzikaal geheugen en een grote genialiteit op meer dan alleen muzikaal vlak, zich zo tot het uiterste zou geven? Hij moest, hij kon niet anders. En dan valt zo iemand toch nog te vroeg weg of misschien toch niet? Was hij, net zoals andere grote muzikale genieën die te jong heengingen, op een of andere wijze geestelijk uitgeput zoals wij, gewone stervelingen, dat niet en mogelijk nooit kunnen waarnemen ook al beweerde hij nog boordevol ideeën te zitten?
Doorbraak en internationale erkenning
In 1985 won Brewaeys de Europese Wedstrijd voor Jonge Componisten met zijn Eerste Symfonie, getiteld “.., e poi c’era …”. Het jaar daarop ontving hij de eerste prijs van de UNESCO voor jeugdcomponisten. Deze vroege successen vestigden zijn naam binnen de internationale muziekwereld. Zijn Tweede Symfonie, “Komm! Hebe dich…”, ging in 1987 in première en werd geprezen om zijn complexe structuur en rijke klankpalet. In de jaren die volgden, schreef Brewaeys een reeks orkestwerken die zijn reputatie als meester van de hedendaagse symfonie verder versterkten. Werken zoals Talisker (1993) en Laphroaig – Symphony No. 5 (1993) toonden zijn vermogen om traditionele vormen te combineren met innovatieve klankconcepten. Dat allemaal om het nog niet te hebben over ‘Fasten seat belts’… Dat laatste is een legende op zich en de titel van dit orkestwerk, werd meteen ook de titel van een boek dat bij de start van het vieringsjaar – niet een herdenkingsjaar, o nee – gelanceerd werd. Over dat boek meer in onze rubriek boekrecensies.
Talisker is whisky en ook een compositie…
Het orkest, dat was voor Luc niet slechts een verzameling instrumenten, maar een uitgebreid klanklaboratorium dat op alle mogelijke en onmogelijke wijzen kon uitgebreid en aangepast worden en dat de gekende orkestklanken tot in de verste verten kon overstijgen. Hij experimenteerde met textuur, dynamiek en ruimte en creëerde composities die zowel visueel als auditief indrukwekkend waren. Elektronica was nooit ver weg. Hij tastte de grenzen van het menselijk oor af. Avant-gardisme en andere bijzonderheden wist hij allemaal in vormen te gieten die op een of andere wijze een weerspiegeling waren van zijn eigen wezen.
Zijn werk Talisker is een voorbeeld van zijn innovatieve benadering, waarbij hij het orkest gebruikte om een rijke, gelaagde klankwereld te creëren. Het werd hét openingswerk van Antwerpen ‘93 (culturele hoofdstad van Europa) in het prachtige stationsgebouw van Antwerpen. Ja, natuurlijk!, “Talisker da’s weer ne whisky. Haha, da’s weer een van die lekkere spullekes en euhm, verder moet daar niks achter gezocht worden”. We leren meteen dat je single malt moet degusteren en kijk, dat is dus net wat je ook met Lucs muziek moet doen. Absoluut niet te veel, met mate, beperkt en proeven, smaken, je laten overmannen en inspireren. Je moet het natuurlijk wel (proberen te) lusten of leren lekker vinden. Juist Luc?
In 2005 begon Brewaeys met het herorkestreren van Claude Debussy’s Préludes. Deze ambitie leidde tot twee boeken van orkestraties, die werden uitgevoerd door het Antwerp Symphony Orchestra onder leiding van Daniele Callegari. Deze werken werden geprezen om hun respectvolle en tegelijkertijd vernieuwende benadering van het originele pianowerk. Het is zelfs zo dat Luc Brewaeys de kwaliteit van de originele werken sterk opdreef, een zoveelste bewijs van zijn veelzijdigheid en genialiteit. Hij maakte de pianostukken als het ware ‘af’ door er prachtige orkestwerken van te maken. Hij bewees er mee absoluut groter te zijn dan Debussy.
Opera, ziek en late werken
In 2007 voltooide Brewaeys zijn eerste en enige opera, L’uomo dal fiore in bocca, gebaseerd op het toneelstuk van Luigi Pirandello. De opera ging in première bij de Munt in Brussel en werd geprezen om zijn intense dramatiek en muzikale diepgang. Het werk vertelt het verhaal van een man die lijdt aan mond- en keelkanker en zijn gesprekken met een toevallige voorbijganger. Een week na de première vernam Luc geplaagd te worden door dezelfde kanker die hem fataal zou worden. Intussen behield hij zijn humor met te zeggen: “Ik heb veel tumor”… Hij lachte de ziekte weg.
In de laatste jaren van zijn leven bleef Brewaeys componeren ondanks zijn ziekte. Werken zoals Eppur si muove (2014) en On a day (2015) getuigen van zijn voortdurende zoektocht naar nieuwe muzikale expressie. Zijn Achtste Symfonie bleef onvoltooid, maar de fragmenten die bewaard zijn gebleven, bieden inzicht in zijn laatste muzikale ideeën. Het is de componiste Annelies Van Parys die de eer geniet het werk te voltooien, of beter te vervolmaken op een wijze die Luc zeker zou appreciëren. Het is moeilijk iemand voor de geest te halen die het beter zou kunnen dan Annelies.
Koningin Elisabethwedstrijd verwerpt zijn compositieopdracht
Voor de editie Zang van de Koningin Elisabethwedstrijd 2011 kreeg hij de compositieopdracht toegewezen. Hiervoor componeerde Luc ‘Speechless Song’, een staaltje van hedendaags en toch klassiek werk, enig in zijn soort en waar het talent van de zanger in alle geuren en kleuren tot uiting komt. De jury vond het werk echter “te moeilijk om op korte tijd in te studeren”. Het werd de enige KEW zonder opgelegd werk. Stel je voor. Het was een puur schandaal, een blaam van jewelste voor de KEW. Terecht was Luc Brewaeys bijzonder beledigd. We hebben er een hele tijd over gepraat, gemaild en gebeld en nog steeds spijt het me dat we het niet hebben laten uitvoeren op de Uitreiking Gouden Labels dat jaar, ook al kon je er niet bij zijn beste Luc… Het ‘te moeilijke werk’ is intussen al vele malen in talloze zalen groot en klein uitgevoerd en bij de voorstelling van het feestjaar bracht sopraan Lieselot De Wilde het precies zoals Luc het had willen horen. Het is geen simpel werk, geen eenvoudig melodisch iets, het is een samenvatting van 1.000 jaar kunstzang met een opening naar wat allemaal nog komen kan. En o ja, voor een wedstrijd die de beste ter wereld wil zijn, is dit werk precies het knapste opgelegde werk denkbaar.
Professor compositie – eindelijk (maar niet in Vlaanderen…)
Dolgelukkig was de welbespraakte polyglot toen hij, eindelijk!, benoemd werd tot professor compositie aan het conservatorium van Rotterdam. Helaas, zijn ziekte sloeg ongenadig toe waardoor hij veel te snel moest afhaken. Het had de kroon geworden op zijn jammer genoeg onvoltooide werk als uitzonderlijk leraar. Voordien gaf hij van 1998 tot 2000 les aan het Gentse conservatorium, Hij was in tal van landen waaronder Canada, Nederland, Kroatië, Bulgarije en andere gastdocent en gaf masterclasses. Voor zijn studenten, eigenlijk voor iedereen, was Luc een gedreven kerel vol spitsvondige soms zwarte humor die hem zo typeerde en wat de lessen een extra aantrekkingskracht gaf.
Luc en Klassiek Centraal
Hij werkte eerder korte tijd actief mee door zijn ziekte, maar hij bleef van nabij intens betrokken. Hij kreeg hiervoor ruime erkenning. Wim Henderickx (1962-2022) en Lucrèce Maeckelberg overhandigden hem thuis de oorkonde van ere-redacteur van Klassiek Centraal (2011) daar hij te ziek was het in ontvangst te nemen bij de viering van Vijf Jaar Klassiek Centraal in het stadhuis van Brussel. Zijn betrokkenheid bij Klassiek Centraal was een verlengstuk van zijn passie voor muziek en zijn wens om de hedendaagse muziek een platform te geven. Hij geloofde sterk in de kracht van communicatie en documentatie om de waardering voor nieuwe muziek te vergroten en daar wilde hij een extra dimensie aan toevoegen via ons webmagazine.
Luc Breways Foundation met feestjaar
Luc Brewaeys overleed op 18 december 2015, maar zijn muzikale erfenis leeft voort. De Luc Brewaeys Foundation speelt een actieve rol in het bewaren en promoten van zijn oeuvre en organiseert evenementen en uitvoeringen ter nagedachtenis aan de componist. 2026 wordt een jaar vol activiteiten waarin de componist wordt gevierd. Op de officiële voorstelling van het feestjaar die plaatsvond op 3 november ‘25 in de foyer van het Antwerpse operagebouw met een smaakmakende toespraak van zijn jeugdvriend Jan Raes – nu de directeur van Opera Ballet Vlaanderen – en van Chantal Pattyn, netmanager van Klara, mochten we vernemen dat de omroep alle concerten in het raam van de viering zal opnemen en uitzenden. 18 december 2025, de dag dat het precies tien jaar geleden is dat Luc overleden is, zal de omroep vier uur lang, in de namiddaguitzending, Luc Brewaeys centraal plaatsen en alleen werk van hem uitzenden.
Cultuurminister Caroline Gennez gaf toe Luc niet gekend te hebben, maar haar echtgenoot kende hem wel en kon zijn muziek zeker best smaken. Met een toespraak rijk aan mooie woorden eerde ze niet alleen de componist, de artiest, maar vooral de mens die hij was en, ondanks de besparingen, gaf ze blijk van blijheid een projectsubsidie toegekend te hebben voor dit bijzondere feestjaar. Maarten Beirens gaf een overzicht van wat het feestjaar allemaal in petto heeft en op de sopraansaxofoon bracht Maarten Vergauwen het oorgrenzen aftastende ‘Dirge for Dina’. Melissa Portaels van Matrix, het Centrum voor Nieuwe Muziek, gaf nog wat tekst en uitleg over het gedenkboek of is het een dankboek.
Lucs weduwe, de musicologe Birgit Van Cleemput, ontving de eerste exemplaren van de volledige uitgave van Lucs composities uit handen van Davo van Peursen, directeur van uitgeverij Donemus.
Humor
Laten we afsluiten met een typische Luc: “d’Er zijn niet veel moppen over componisten – helààs – maar d’er is er ééntje, da’s een woordspelingske en die marcheert trouwens alleen in het Nederlands, al te gek, want da’s zo de meeste moppen en woordspelingen werken niet zo goed in het Nederlands, maar die nu net wel en in geen enkel ander taal. Dus dat twee componisten elkaar tegenkomen. Zegt de ene tegen den andere “Halloow, hoe maakt u het?”, waarop den andere antwoordt: “Ah da zeg ik niet anders maakt gij dat ook”.
Kijk- en luistertips
Om een dieper inzicht te krijgen in het werk en de persoonlijkheid van Luc Brewaeys, zijn hier enkele aanbevolen video’s. Ze bieden een waardevolle aanvulling voor wie meer wil weten over het leven en werk van Luc Brewaeys.
- Canvas Klassiek: Luc Brewaeys. Straight
Een boeiend tv-portret dat een kijkje biedt in het creatieve proces van Brewaeys.
Bekijk de video - The Whisky Tour – Een ode aan Luc Brewaeys
Een documentaire die zijn “whisky-cyclus” onderzoekt en uitvoeringen van zijn werken toont.
Bekijk de video - L’uomo dal fiore in bocca – Uittreksel uit de opera
Een fragment uit zijn enige opera, uitgevoerd door het Opera Ballet Vlaanderen.
Bekijk de video - Talisker – Live uitvoering
Een uitvoering van zijn orkestwerk Talisker, dat zijn innovatieve benadering van klank illustreert.
Bekijk de video
