Op zijn nieuwe CD What Remains presenteert het Dudok Quartet Amsterdam vier verschillende belevingsvormen van het tijdsbegrip. Motorisch en mistig (Roukens), religieus en doods (Machaut, Perotineus en Gesualdo), kwelling en oorlog (Reich), tijd en tijdloosheid (Messiaen) – ziedaar een nieuwe loot aan de al rijk versierde stam van dit ensemble.
De aftrap bestaat uit het vierde strijkkwartet What Remains van de Amsterdamse componist Joey Roukens (°1982), tevens het titelstuk van de CD. In Strange Oscillations, het eerste van twee delen, kietelen de strijkers de oren van de luisteraar met een zachte bries, motorisch pruttelend als een bootje, inclusief de pulserende onderstemmen. Ritmisch roffelende motiefjes in de lage registers leiden het dikker aangestreken tweede deel in. Glissandi vormen een natuurlijke cesuur met een murmelend vervolg dat toch plotseling eindigt in de harde plok van een pizzicato. Boeiend, amusant, ontroerend – alles zit erin.
Stil en mistig
Het tweede deel heet Motectum en suggereert dat het om een meerstemmige bewerking gaat van een liturgisch muziekstuk. Volgens de toelichting bij de CD is in dit deel sprake van een systematisch doorgevoerd schrappen gedurende het compositorisch proces. De luisteraar kan vervolgens zelf invullen dat het resultaat bestaat in een dromerig klaaglied, geschraagd door precieze harmonieën. Stil spel beweegt zich op zachte pantoffels naar een lichtjes trillend, mistig einde.
Deze mystiek krijgt op de CD reliëf door drie korte, maar iconische stukken uit de vroege muziekgeschiedenis: Het Kyrie uit de Messe de Nostre Dame van Guillaume de Machaut (1300-1377), de madrigaal Deh, come invan sospiro van Carlo Gesualdo (1566 – 1613) en het kristalheldere Viderunt Omnes van Perotinus (1200).
Steve Reich is aanwezig met Different trains for string and tape. Het tapegedeelte bestaat uit opnamen van het Dudok Quartet, enkele menselijke stemmen en geluiden van locomotieven, resulterende in totaal vier keer vier strijkerspartijen. In drie bewegingen laten Reich en Dudok horen hoe de Tweede Wereldoorlog in de Verenigde Staten en Europa werden ervaren. De aanloop naar WOII in de VS is Amerikaans-gejaagd, met repetitieve patronen en patroontjes, en op tape stationsomroepers en stoomfluiten. Modulaties en tempowisselingen houden de luisteraar alert. Het tweede deel is de beleving van de oorlog in Europa, waar de trein een rol speelde bij vervoer van (krijgs)gevangenen en de Holocaust. Hier ligt het tempo lager en zijn de spreekstemmen gericht op verslaggeving van de systematische vernietiging. Hier dan ook geen stoomfluiten maar meer luchtalarm. Het slot (After the war) bestaat uit luchtige korte melodietjes en optimistische geluiden (the war is over!) van professionele presentatoren.
Van alle tijden
De CD sluit af met het vierde deel van Messiaens Fête des belles eaux (1937). Oorspronkelijk is het geschreven voor ondes-Martenot, een van eerste elektronische muziekinstrumenten met een monotone maar warme klankkleur. Een paar jaar later heeft Messiaen dit deel bewerkt voor de vijfde beweging (Louange à l’Éternité de Jésus) van zijn Quatuor pour la fin du temps. Van daaruit was het een kleine stap om, na een eigen bewerking, op het repertoire van het Dudok Quartet te komen. Dat heeft de interpretatie in ieder geval geen kwaad gedaan. Door zuinig om te gaan met vibrato blijft de kaalheid van de tot op het bot gereduceerde sonoriteit intact. Wat resteert (“What remains”) is respect en een vorm van deemoedigheid die van alle tijden is.
WAT: What Remains
WIE: Dudok Quartet Amsterdam
UITGAVE: 2023 Rubicon Classics Ltd
INFO: rubiconclassics.com en dudokquartet.com
