In copisteria del Conte – Il diletto musicale nei palazzi genovesi (Snakewood Editions, SCD202401) vormt een fascinerende muzikale ontdekkingsreis langs minder bewandelde paden van de achttiende-eeuwse Italiaanse muziekpraktijk. Het project, bedacht en geleid door cellist Jacopo Ristori, is gewijd aan de repertoirekeuze uit de muziekcollectie van graaf Federico Taccoli (ca. 1727–1809), die in Genua als kopiist een unieke rol vervulde in het culturele leven van de stad. In plaats van zich te beperken tot Genueze componisten of lokale stijlen, koos Ristori voor een bredere, documentair geïnspireerde aanpak: het reconstrueren van de muziekpraktijk zoals die zich ontvouwde in Genueze salons, met Taccoli als spilfiguur.
De kopiist als curator
Genua was in de achttiende eeuw geen centrum van muziekdrukkunst zoals Amsterdam, Parijs of Londen. Voor de elite die muziek wilde spelen, bood de kopieerpraktijk van figuren zoals Taccoli een alternatief: manuscripten van buitenlandse uitgaven of unieke collecties gingen in omloop via zijn werkplaats. Taccoli, die zelf een nobelman was en volgens de Genueze musicoloog Davide Mingozzi een eigenaardig en weinig sympathiek karakter had, leverde muziek aan de muziekliefhebbers van zijn tijd. Zijn zorgvuldig gekopieerde partituren — tegenwoordig bewaard in de bibliotheek van het Conservatorio Paganini — vormen het uitgangspunt voor deze dubbel-cd, die uitsluitend werken bevat die niet eerder op cd verschenen, op één uitzondering na.
Een caleidoscoop van stijlen
Hoewel het repertoire geografisch breed verspreid is — van Napels tot Parma en Parijs — blijft de onderliggende logica sterk: alle werken komen uit Taccoli’s praktijk. Het resultaat is een rijk gevarieerd programma waarin het klankpalet van de tweede helft van de achttiende eeuw verrassend levendig tot klinken komt.
Een van de opvallendste keuzes is de opname van twee sonates van de vrijwel onbekende Gasparo Arnaldi, gecomponeerd voor een ongewone bezetting van psalterium, viool en cello. De psalterium, een trapeziumvormig snaarinstrument verwant aan het hakkebord, speelde een belangrijke rol in Italië in die tijd, maar is vandaag zelden te horen. Anna Pontz brengt het instrument hier met subtiliteit en een helder timbre tot leven. Arnadi’s sonates zijn intiem en speels, een sonore curiositeit die het oor prikkelt en het hart verovert.
Cellowerken vormen de kern van deze uitgave, wat niet verwonderlijk is gezien Ristori’s specialisatie. Luigi Boccherini (1743–1805), de bekendste naam op het programma, is vertegenwoordigd met een Sonata in F (G 579) en een Sonata voor twee cello’s in D (G 571). Vooral in de eerste sonate valt de keuze voor contrabas als basso continuo op: een knipoog naar Boccherini’s vader, een contrabassist met wie hij samen in Genua optrad.
Nog twee celloduetten — getiteld Gara — zijn van de hand van Carlo Ferrari (1714–1790), een weinig gedocumenteerde maar evident begaafde componist. De titel Gara, wat zoveel betekent als ‘wedstrijd’ of ‘duel’, suggereert een virtuoos spel tussen de twee stemmen, al worden technische acrobatieën zorgvuldig vermeden. Deze muziek is geschreven voor ervaren amateurs: elegant, levendig en perfect in balans.
De Napolitaan Michele Gallucci, eveneens een naam die in de grote muzieklexica ontbreekt, opent het album met een fijnzinnige Sonata in D voor cello en basso continuo. De opbouw met rondo als slotdeel en een zangerige centrale beweging is representatief voor het galante idioom van de periode.
Niet enkel de cello krijgt een prominente plaats: ook de viool komt in beeld met twee duetten van Emanuele Barbella (1718–1777). Deze Napolitaanse violist en componist, leerling van onder meer Leonardo Leo, was actief aan het Teatro San Carlo en schreef talloze stukken voor viool zonder begeleiding. De twee hier opgenomen sonates — in Fa en Sol — zijn sierlijk, melodisch en goed geconstrueerd, en geven violistes Antoinette Lohmann en Sara de Vries alle ruimte om hun samenspel te etaleren.
Het raadsel Hoffmeister-Nardini
Bijzonder boeiend is de aanwezigheid van twee strijkkwartetten die aanvankelijk werden toegeschreven aan Pietro Nardini, maar waarvan tegenwoordig aangenomen wordt dat ze van de hand van Franz Anton Hoffmeister (1754–1812) zijn. De verwarring is mogelijk te wijten aan Taccoli zelf, die om commerciële redenen misschien Nardini’s naam gebruikte — een bekende figuur in Italië en leerling van Tartini — om zijn kopieën aantrekkelijker te maken. Los van de auteurskwestie zijn deze kwartetten levendig, klassiek van structuur en bijzonder elegant uitgevoerd door het Gut String Quartet.
Ensemble en uitvoering
Het ensemble bestaat uit zowel gevestigde namen als jonge, veelbelovende musici. Antoinette Lohmann, Sara de Vries, Viola de Hoog, Jesse Solway en theorbespeler Earl Christy vormen, samen met Ristori, een homogeen geheel. De uitvoeringen getuigen van historische kennis én artistieke flair. De articulatie is genuanceerd, de frasering sprankelend, en de opnamekwaliteit is helder en ruimtelijk. Bijzonder is ook dat elk werk met liefde wordt benaderd, hoe obscuur de componist ook moge zijn.
Dit project overstijgt het louter muzikale: het is een kleine culturele archeologie die inzicht biedt in de muzikale praktijken van achttiende-eeuws Italië — een periode die vaak overschaduwd wordt door de grootheden uit de barok en de romantiek. Tegelijk is het een ode aan de niet-professionele muziekliefhebbers van toen, die met toewijding en passie muziek speelden in salons en privé-kringen.
Met In copisteria del Conte bewijst Ristori dat muzikale archeologie niet stoffig hoeft te zijn. Integendeel: het is springlevend, verrassend en bovenal verrijkend. Dit is een album dat de nieuwsgierigheid wekt, het oor verwent en uitnodigt tot herbeluistering. Een echte aanrader voor liefhebbers van het galante tijdperk, cellomuziek en muzikale ontdekkingsreizen.
