“Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze”, in het Nederlands luidt het officieel als ‘de Zeven Kruiswoorden’, zijn de laatste woorden, eigenlijk zeven korte uitspraken, zinnetjes, die Jezus aan het Kruis zou uitgesproken hebben. Joseph Haydn (Oostenrijk, Rohrau, 31 maart 1732 – Wenen, 31 mei 1809) kreeg als opdracht deze woorden muzikaal te vertalen van de Spaanse mecenas Don José Sáenz de Santa María, marqués de Valde-Íñigo.

Haydn schreef twee van de vier gekende versies: een voor orkest en een voor strijkkwartet, al bestaat hier twijfel over of Haydn ze wel schreef. Niet veel later verscheen er een versie voor piano en nog wat later hoorde hij er een voor orkest en koor op zijn terugreis van Londen naar Wenen in Passau. Haydn was hierdoor gecharmeerd, nam de partituur mee naar huis en begon een en ander te verbeteren maar dan zo serieus dat het een heuse compositie werd en de tekst van Domkapellmeister Joseph Friebert uit Passau werd door baron Von Swieten grondig herschreven. Bij de twee eerste versies van Haydn wordt er getwijfeld of de aardbeving, waar het werk mee eindigt, wel van zijn hand is. Je kan er een boek schrijven, maar wij houden het hier bij de orkestversie, de eerstgecomponeerde, weliswaar met de aardbeving, die werd uitgevoerd in de abdijkerk van de Ter Kamerenabdij in Elsene (Brussel).

Geen betere locatie denkbaar: de omgeving van de abdij met de allerlaatste restjes natuur van wat ooit zowat het midden van het Ter Kamerenbos was, het gros van de abdijgebouwen in 18de eeuwse Oostenrijkse barokstijl en dan vooral de gotische, eenvoudige kapel. Een van de beste concertzalen voor intiemere religieuze muziek. Dat ik dat nu pas ontdekken moest. Zo weet je meteen dat ik nooit deze abdij bezocht. Het schaamrood kleurt mijn wangen…

Het is, althans voor mezelf, een Goede Week om muzikaal ‘U’ tegen te zeggen. Er was de inzet met de Johannespassie van Adriaan Willaert door Dionysos Now! en dan volgde dit o zo mooie, meditatieve concert door het Etesiane orchestra onder leiding van Gabriel Hollander. Meditatief, wel degelijk door de inhoud van de woorden, die door de Waalse acteur Bruno Georis (in het Frans) voorgedragen werden in een tekst van de Franse abbé Jean Pierre Nortel. Het is een beetje jammer dat de acteur op het al zo kleine podium ging staan om te declameren in plaats van in de preekstoel plaats te nemen die hiervoor toch een ideaal kader vormde. Het zou ook de sfeer nog meer benadrukt hebben. Tot daar aan toe.

Geven we even die Zeven Kruiswoorden weer, lees ze en luister naar een opname van dit werk. Je moet geen ‘pilaarbijter’ zijn om geraakt te worden. Er is iets universeels in de gevoelens die Jezus, zo genageld aan het kruis, doormaakt. Hij is enerzijds die Zoon van God en anderzijds zo menselijk. Hij weet wat zijn moeder, zoals elke moeder, doormaakt als een kind van haar sterft. Zijn vertwijfeling, zijn dorst, zijn berusting. Haydn wist in de verschillende trage delen zeer goed de gemoedstoestand te typeren. Door zijn aangenaam karakter is dit werk misschien wel wat de lief, te vriendelijk. Hang daar maar op je dood te wachten, veracht, vernederd, gemarteld, bespuwd. Dan verwacht je eigenlijk wat meer extremere opstandige, wanhopige, fatalistische melodieën en harmoniseringen. Maar Haydn is zichzelf gebleven en koos voor meer berusting en aanvaarding van het lot zonder theatraliteit.

1. Vader vergeef hun want ze weten niet wat ze doen. …
2. Voorwaar ik zeg U vandaag nog zult Gij met Mij zijn in het paradijs. …
3. Vrouw zie daar uw Zoon, Zoon zie daar uw Moeder. …
4. Mijn god waarom hebt Gij Mij verlaten? …
5. Ik heb dorst. …
6. Het is volbracht. …
7. Vader in Uw handen beveel Ik mijn geest.

Gabriel Hollander leidt zijn jong ensemble, deze keer geen vol kamerorkest door de letterlijke plaatsbeperking op het podium, bijzonder partituurgetrouw. Het maakt dat deze fragiele en zeer moeilijk te spelen muziek niet alleen helder, evenwichtig en doorzichtig is, maar je wordt ook betrokken tot het gebeuren dat in de christelijke wereld leidde tot wat we vandaag kennen als de Goede Week. Het heeft eeuwenlang onze cultuur en samenleving sterk beïnvloed en bepaald. Het schonk ons veel mooie kunstwerken in muziek, woord, beeld. Op zo’n moment zou ik misschien wel monnik in een abdij willen zijn. Het doet toch wat met een mens, het aangrijpende verhaal, de wonderlijke muziek, de intieme en toch grootse omgeving… Alles samengevat werd het een inspirerende muzikale avond die voor herhaling vatbaar is.

Gabriel Hollander en zijn jong projectensemble Etesiane orchestra kan je op zijn website volgen. Daar vind je ook info over de komende concerten.

• WAT: Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze, Joseph Haydn
• WIE: Etesiane Orchestra onder leiding van Gabriel Hollander
• WAAR & WANNEER: 25 maart 2024, Ter Kamerenabdij, Elsene (Brussel)
• FOTO’S: © Yoshie Kuwayama