Componist en dirigent Dirk Brossé is druk bevraagd en meer in het buitenland aan de slag dan in België, maar in maart dirigeert hij viermaal zijn ‘Artesia Revisited’ te beginnen op do 14 mrt in het Concertgebouw Brugge, za 16 mrt in CC Zwanenberg, Heist-op-den-Berg, vr 22 mrt in Muziekcentrum De Bijloke Gent en op za 23 mrt in CC De Factorij Zaventem.
In 1995 ging ‘Artesia’ in première, de eerste symfonie van de toen 32-jarige Dirk Brossé. Een universele symfonie noemde hij het. Een cross-cultureel visioen van vrede waarbij de klassiek geschoolde orkestmuzikanten van het Symfonieorkest Vlaanderen het podium deelden met etnische musici. Hij omschreef ‘Artestia’ als -een imaginaire plek- een universum waar mensen, vanuit een diep respect voor elkaar, op een vredevolle manier met elkaar samenleven. ‘Artesia’ werd destijds meer dan dertig keer opgevoerd, zelfs tot in China en Japan. Inmiddels zijn we bijna drie decennia verder.
‘Artesia Revisited’ priemt als een lichtstraal door deze duistere en sinistere tijden. Op zijn eigen eclectische manier legt componist Dirk Brossé zijn innerlijke wereld in een klankenuniversum vol mededogen. Met de toevoeging van de etnische instrumenten reis je als toehoorder de wereld rond zonder ergens fysiek naartoe te gaan. De techniciteit van zijn compositie vergt uiterste beheersing. De lyrische schoonheid en finesse van de muziek weet Symfonieorkest Vlaanderen samen met de etnische muzikanten recht te doen.
–U bent een verzamelaar van aparte en oude instrumenten.
Ik bezit er heel wat. Dat klopt.
-Op een bepaald moment was er ook de ambitie om er iets mee te doen.
Dat is gegroeid. Op een bepaald moment was er één instrument, dat was een precolumbiaanse fluit, die ik verwerkt heb in mijn compositie ‘La soledad Americo Latina’. Werk voor de officiële opening van de Wereldtentoonstelling in Sevilla in 1992. Mijn verzameling werd groter en groter en toen heb ik een symfonie gecomponeerd waarin alle instrumenten waarover ik toen beschikte een plaats hebben gekregen. Die symfonie kreeg de naam ‘Artesia’ en die gaan we nu terug vier keer uitvoeren.
-Brengt componeren u in een soort creatieve meditatie?
Sowieso. Het is niet zoals een boekhouder, met alle respect, die zijn werk doet. Je moet geïnspireerd zijn. Je kan die inspiratie wel opzoeken of aanwakkeren. Er is een bepaalde geestelijke, intellectuele of emotionele gemoedstoestand nodig om te kunnen componeren.
-De klassiek geschoolde orkestmuzikanten van Symfonieorkest Vlaanderen deelden destijds het podium met etnische musici. Een verrassende combinatie, warm onthaald bij het publiek. Volgende maand is er een herneming, mits een toevoeging, een epiloog.
‘Artesia’ was een pleidooi voor een multiculturele samenleving. Nu dertig jaar later kijk ik daar op een andere manier naar. In die tijdsspanne is de wereld enorm geëvolueerd. Nadat we het oorspronkelijke werk hebben uitgevoerd is er en soort post scriptum ontstaan. Dat post scriptum bestaat uit twee nieuwe composities die ik zeer toegankelijk heb gemaakt. Ze zijn een aanvulling en reactie ook op hoe vandaag de wereld eruitziet.
-Oorspronkelijk omschreef u ‘Artesia’ als imaginaire plek waar mensen op een vredevolle manier met elkaar samenleven. Momenteel zouden er wereldwijd 100 oorlogen worden uitgevochten. Is dat hoopvolle sentiment nu getemperd door een milde ouderdomswijsheid?
Ik denk het. Maar misschien heb ik dertig jaar geleden vanuit een naïviteit gewerkt. Ik sprak toen wel al over een imaginaire wereld. De wereld staat vandaag in brand. Er zijn, zoals u zegt, ontzettend veel oorlogshaarden. Maar het was vroeger niet beter. Mensen hebben altijd conflicten uitgevochten. Altijd geprobeerd andere mensen te domineren: om huidskleur, geografisch, politieke of etnische redenen, what ever! Wat dat betreft is er niets nieuw onder de zon.
-Er is een geopolitiek onveiligheidsgevoel voelbaar in de samenleving.
Wat er vandaag veranderd is, één: de schaal is vergroot en twee: alle nieuws komt in onze huiskamer binnen. De wereld is een dorp geworden. Daarom hebben we het gevoel dat er meer conflicten zijn dan ooit. Wat misschien wel nieuw is in mijn gedachtengoed, nu ik inderdaad wat ouder ben geworden, dat mijn imaginaire wereld een imaginaire wereld gaat blijven!
–Vrede steunt niet alleen op een wereld zonder wapengekletter, maar op de wil tot dialoog en de zoektocht naar permanente oplossingen.
Er zijn misschien wel gemeenten of steden waarin we, mits de nodige tolerantie, erin geslaagd zijn samen te leven. Over de grote lijn genomen denk ik dat we gefaald hebben. Kijk wat er in het Midden-Oosten aan het gebeuren is. Als we teruggaan in de geschiedenis: het zijn broers die elkaar daar aan het uitmoorden zijn.
-Daar kunnen we enkel met afschuw op reageren!
Vandaag moet ik inderdaad vaststellen dat de imaginaire wereld waarvan ik droomde -en ooit realiteit zou worden- niet haalbaar is. We zijn er niet in geslaagd om die multiculturele wereld op poten te zetten. Maar het blijft brandend actueel om mijn imaginair verhaal te vertellen.
-Symfonieorkest Vlaanderen bestaat uit een vaste groep. Ik vermoed dat het puzzelen was om te repeteren met de andere instrumentalisten die van zowat overal komen?
Dat is zo. De musici van weleer zijn terug naar hun land, uit circulatie of spelen niet meer. Ik heb allemaal nieuwe mensen moeten zoeken. Dat was geen evidentie, maar ik heb ze gevonden. Inderdaad het is zeer confronterend. Het zijn twee werelden: de klassieke wereld samen brengen met de etnische wereld. Niet alleen qua klanken maar ook qua vorming van muzikanten. Onze muzikanten zijn gevormd om perfect weer te geven wat er op hun partituur genoteerd staat. Terwijl die etnische instrumentalisten, de meeste lezen geen noten, geen partituur, spelen op hun gevoel. Om die twee werelden op elkaar te laten accorderen en samen te laten spelen dat is inderdaad geen sinecure. Maar we zijn er wel in geslaagd.
-Mag ik ze exotische nomaden noemen. Wat u nastreeft is samenhang in de diversiteit.
Samenhang in de diversiteit en ik wil ook aantonen dat er geen verschillen zijn in muziekculturen. Wij, vanuit onze Westerse klassieke muziekcultuur hebben heel vaak gedacht, en sommigen denken dat nog, dat onze Westerse muziekcultuur de verst gevorderde is, de allerhoogste in gedachtengoed en de allergeraffineerdste muziekcultuur op aarde is! Dat is niet zo. Ik ben natuurlijk een kind van die klassieke muziek. Ik hou ontzettend veel van alles wat wij in die Westerse muziekcultuur hebben voortgebracht. Maar het is niet zo dat wij de enige hoogstaande muziekcultuur bezitten die de aardbodem rijk is.
-Onvermoede dwarsverbanden leggen met andere culturen in een uitermate
klankenpalet. Als kunstenaar bent u een reiziger die steeds nieuwe werelden ontdekt?
Precies. Absoluut. Als ik kijk naar de Indische muziek hoe geraffineerd die is. Dat is onwaarschijnlijk. Of een Aboriginal die op zijn didgeridoo zit te spelen. Er is niet veel aan, minderwaardig wordt soms gezegd. Tot wanneer je de code leert decoderen. Dat geldt voor kunst in het algemeen. Ik vergelijk het altijd met het Japanse No-theater, wat een zeer hoogstaande geraffineerde theatervorm is. Maar als je de code niet kent kun je het niet appreciëren. Elke handbeweging, elke stilte, pas wanneer je weet wat dit allemaal betekent komt het binnen. Het is als luisteren naar een taal die je niet begrijpt. Dat is ook zo met andere muziekculturen: Indiase raga-muziek dat is van een ongelooflijke raffinement. Het getuigt van zeer veel intellectuele arbeid. Het wordt niet neergeschreven maar collectief overgedragen van de ene generatie op de andere. Die artiesten zijn fenomenale uitvoerders. Als je de code niet kent, hoor je enkel gepingel, maar als je de code kunt decoderen denk je ‘O my God wat een klankenweelde’.
-Instrumenten van diverse culturele origine en achtergrond. Hoewel we de taal niet spreken geraak je als luisteraar toch met de muziek en cultuur geconnecteerd. U omschrijft het zelf als een ‘universele symfonie’. Een cross-cultureel visioen.
Dat is effectief zo. Hoe meer je weet over bepaalde muziek, hoe meer je ze kunt appreciëren. Dat is bij onze Westerse klassiek muziek ook zo. Ik ken heel wat mensen die ongelooflijk genieten van klassieke muziek en er niets van afweten. Als vijf individuen naar een muziekstuk luisteren, van de kenner tot de absolute neofiet… Elk van die vijf mensen zal ervan genieten, maar elk op een andere manier. Dat is ook de kracht van muziek. Ikzelf bijvoorbeeld luister heel analytisch naar muziek: ik luister naar de klankkleuren, naar de harmonieën. Ik vraag mij onbewust af: hoe zijn ze tot dat resultaat gekomen, hoe is dat gemaakt? Soms ben ik jaloers op mensen die er niets van afweten en de muziek gewoon op zich laten afkomen en er intens van genieten.
-Uw ambitie als componist is emotie overbrengen en begeesteren.
Emotie overbrengen, in het geval van ‘Artesia Revisited’ is het ook een boodschap overbrengen, mensen begeesteren. Het is een belevenis, ze moeten geprikkeld en ontroerd worden. Inmiddels weet ik wat de impact is van een bepaalde toonsoort, een bepaalde ritmische figuur, een bepaalde klankkleur. Het is communicatie en moet raken. Er wordt zonder woorden iets verteld, wat je mét woorden nooit gezegd krijgt. Daarin schuilt ook de ongelooflijke en tijdloze kracht van muziek.
-Het tragische én mooie aan ‘Artesia Revisited’ is dat er ondanks alles wat er in de wereld fout loopt er toch altijd een greintje hoop blijft smeulen.
Hoop is zeer belangrijk in de wereld. Hoop is een gevoel dat ons recht houdt. Als je kanker hebt hoop je dat je geneest. De verwanten van de gegijzelden door Hamas hopen dat hun geliefden veilig en wel terugkeren. Hoop is een krachtig sentiment dat ons kracht en energie geeft van de ene dag naar de andere.
-Van ‘Artesia’ waren er dertig uitvoeringen zelfs tot in China en Japan, zit dat er deze keer ook in.
Ik sluit dat niet uit. Het is een absoluut baanbrekend werk. Naar mijn weten was ik de eerste componist die met zoveel etnische instrumenten én een klassiek orkest aan de slag ging. In de voorbije dertig jaar ben ik hier en daar gekopieerd, wat ik helemaal niet erg vind. Het is in ieder geval iets universeel. Het gedachtengoed en de muziek zijn tijdloos. Ik hoop dat we ook in andere continenten dan West-Europa uitvoeringen kunnen brengen.
- FOTO’S: © Michel Correman
