Componerende vrouwen aan de piano: Hélène De Montgeroult

Onze website is vernieuwd, geef zelf je evenementen in. Heb je een fout gezien. Mail ons!

Home
Componerende vrouwen aan de piano: Hél�...

Componerende vrouwen aan de piano: Hélène De Montgeroult

20 november, 2022
Helena Gaudeus

In de vierdelige serie Componeerde vrouwen aan de piano zetten we steeds één composite in de kijker. Dit eerste artikel focust op de Franse pianiste en componiste Hélène De Montgeroult (1764-1836). Ze was een van de grootste pianoforte-spelers en improvisatoren van haar tijd en werd de eerste vrouwelijke docente aan het Parijse conservatorium. De laatste jaren is er hernieuwde interesse naar haar études en afgelopen maand bracht pianiste Clare Hammond een selectie ervan op album uit.

De kunsten, “good gestures” en morele gedragstraining

De adelijke hofkunsten gaven de aristocratie haar identiteit. Kunsten waren een onderdeel van adelijke gedragstraining als morele opvoeding. Freules werden onderricht in de adelijke kunsten zoals moderne talen, zingen, dansen en een muziekinstrument bespelen. Hun educatie in zogenaamde “morele deugd” was bedoeld om gehoorzaamheid en respect ten opzichte van de familie aan de jonge dames mee te geven. Geschiedkundige Celine De Vliegher formuleert het als volgende: “De vrouw werd beschouwd als een wezen wiens unieke doel het ‘behagen’ was. Haar oppervlakkige bestaan stond bijgevolg volledig in het teken van haar onderdanige positie binnen het huwelijk en haar entertainende functie binnen het gezinsleven.”

Een beheersing van de kunsten betekende een beheersing over lichaam en geest. Duidelijk een wenselijke eigenschap voor toekomstige huwelijkspartners waardoor ook de burgerij steeds meer in deze opvoeding investeerde. Ouders zorgden er dan ook voor dat doormiddel van strikte dagschema’s en goede leermeesters hun dochters tot deugdzame edelvrouwen getraind werden. Ook na het strikken van een geschikte partner en tijdens het huwelijk bleven deze hofkunsten een belangrijk onderdeel van haar entertainende functie als moeder en echtgenote.

Het resultaat van deze intensieve en levenslange training: een hoog creatief niveau. Maar hun talenten bleven steeds binnenkamers. Het professionele leven was een mannenwereld. Enkele, waaronder Clara Schumann (1819-1896) en Amy Beach (1867-1944), wisten uit noodzaak of met de steun van hun partner toch met een voet in het professionele circuit te staan. Echter steeds in de schaduw van hun mannelijke collega’s.

Maar vernieuwde interesse in het tweede thema van de muziekgeschiedenis komt hun muziek eindelijk wat meer aanbod. Denk maar terug aan het boek Vrouw aan de piano van Veerle Janssens alsook het nieuwe album van Clare Hammond met muziek van Hélène De Montgeroult (1764-1836).

Hard werk en tegenslagen

Geboren in een adelijke familie past Hélène De Montgeroult volledig in het hierboven geschetste plaatje. Al vanop jonge leeftijd werd ze onderricht in het populaire instrument van die tijd: de pianoforte. Ze kreeg les van Nicolas-Joseph Hüllmandel (1756-1823), Jan Ladislav Dussek (1760-1812) en mogelijks ook Muzio Clementi (1752-1832). Na haar huwelijk met markies André Marie Gautier de Montgeroult in 1784 werden haar pianokunsten in de Parijse salons al snel befaamd. Zo speelde ze onder meer in de salons van Madame Vigée-Lebrun, de familie de Rochechouart en Madame de Stael.

In de eerste jaren van de Franse Revolutie vond Hélène De Montgeroult voor het eerst haar weg naar een professioneel podium en stond ze op de planken in Théâtre de Monsieur en Théâtre Feydeau. Ook sloeg ze voor het ingangsexamen voor het conservatorium in Parijs en begon ze als eerste vrouwelijke docent les te geven.

Haar reputatie als muzikant kreeg echter een flinke deuk na een ruzie met violist Giovanni Battista Viotti waarna ze als “beschadigde klavecinist” werd bestempeld. Deze beschuldiging in combinatie met de dood van haar man en de woelende revolutie leken de doodsteek voor haar muzikale carrière. Maar volgens de revolutieverslagen zou Montgeroult zichzelf van de guillotine gered hebben door een indrukwekkende improvisatie op het thema van La Marseillaise. Daarna trok ze naar Engeland waar ze aan de hand van concerten een inkomen voor haar familie kon genereren. Pas in 1794 keerde Montgeroult terug naar Frankrijk waar ze nog tot 1798 aan het conservatorium les gaf. Als fin de carrière publiceerde ze twee bundels met eigen composities.

Études d’Hélène de Montgeroult

Titelpagina “Cours complet pour l’enseignement du forte-piano” van Hélène de Montgeroult.

Als pianodocente stelde Montgeroult tussen 1788 en 1812 maar liefst 114 pedagogische werken op. In 1816 bracht ze deze samen en publiceerde ze de bundel Cours complet pour l’enseignement du forte-piano. Goed voor maar liefst 700 pagina aan muziek. Clare Hammond brengt hiervan een selectie.

Hammond opent het album met een oefening voor de rechterhand waarbij gebroken akkoord tot een geheel versmelten. De oefening is zo kort dat het als een opwarming klinkt voor wat volgt. Étude n.36 [track 02] heeft mozartiaanse invloeden en is een reeks variaties op het beginthema afgewisseld met korte contrasterende episodes.

De études volgen geen strikte chronologische volgorde maar kennen wel een globale, oplopende nummering. Naarmate de muziek op het programma vordert en de nummers verder oplopen, stijgt ook de technische uitdaging voor Hammond. Ze weet muzikale kwaliteiten van de études naar voren te brengen en laat ze niet langer als slechts technische oefeningen klinken. In het bijzonder Étude n.28 [track 05] waarbij de uitvoerder lied en begeleiding speelt, zweven de zangnoten mooi boven de gebroken akkoorden uit. Ook Étude n.38 [track 07] kent een zangerig karakter waarbij de gekozen versieringen zeer smaakvol gekozen zijn. En in Étude n.62 [track 14] waarbij de zangpartij via handkruising door de linkerhand tot klinken komt, speelt Hammond met een interessante dynamische opbouw die uitmond in een dromerig einde.

Naast zangerige études zijn er ook meer virtuoze composities zoals Étude n.97 [track 20]. Speelse ritmes en versieringen afgewisseld met lyrische zinnen brengen de étude tot leven. Aan de hand van haar selectie laat Hammond zien hoe divers Montgeroult componeerde. Een geslaagd opzet en een onberispelijke uitvoering ervan.