In een presentatie onder de noemer ‘De radio als virtuele concertzaal’ houdt ex-radiomaakster en medewerkster aan deze site, Chantal De Waele, een vurig pleidooi voor méér, véél meer nieuwe muziek op de openbare omroep.
Wat is nieuwe muziek, trouwens, vraagt Chantal zich af. Ze toont een videofragment met componiste Hanne Deneire, die veel met kinderen werkt. Voor een kind van vijf is alle muziek nieuw, het gaat helemaal op in klanken die nogal wat mensen in Chantals gehoor enigszins problematisch lijken te vinden.
Vòòr de presentatie –officieel ‘lezing’– zegt de voorzitter van de organiserende Orde van den Prince dat hij héél blij is met de opkomst: zo’n honderd leden, schat ik, zijn komen opdagen, beter dan hij had gevreesd, want het onderwerp is –zegt hij– toch wel ‘moeilijk’.
Chantals presentatie kwam er op verzoek van het aan de KU Leuven verbonden Centrum voor Nieuwe Muziek, Matrix. Voor wetenschappelijk onderzoek was er geen geld, dus gaf ze een historische terugblik vanuit haar lange ervaring bij de openbare omroep. In 1989 begon ze bij de omroep, in Flagey, het schitterende art-décogebouw in Elsene, dat in de jaren 1960 nog een ‘geluidsfabriek’ was, waar een keure aan componisten die vaak ook geluidsingenieur waren, een broeikas voor nieuwe klanken op poten hadden gezet. Een grote naam was Louis De Meester, “musicus-modulator”, directeur ook van het Instituut voor Psychoakoestiek en Elektronische Muziek (IPEM) in Gent, componist van een radio-opera, ‘De grote verzoeking van Sint-Antonius’.
Ik bespeur bij Chantal De Waele een nostalgie naar die tijd, waarin de concertzaal, met veel –aan het tijdssegment afgemeten– nieuwe muziek, prominent naar de huiskamer werd gebracht. Ze citeert met graagte John Reith, manager van de BBC in 1922 –toen een commerciële onderneming– die poneerde dat je niet aan de luisteraar moet vragen wat-ie graag hoort. Zo creëer je ‘a ficticious demand for low standards’. Nee, radiomakers behoren het publiek op te voeden: Horresco referens, nu, dat uit de Verlichting stammende Bildungsideal.
Het scharnierjaar was 1973, betoogt Chantal: het jaar van het Rapport van de Club van Rome en de oliecrisis maakte een einde aan de trente glorieuses, de kleine dertig jaar na WOII waarin geloof heerste in vooruitgang en maakbaarheid (een Amerikaan op de maan!). Sinds toen kijken we naar de wereld als een theater van crisissen, en heeft de markt het van de gewantrouwde overheid overgenomen. Dus ook van de openbare omroep. Niets geen Bildung. Wel het geheiligde koppel Vraag & Aanbod.
Waar de –gehele– NIR bij de stichting in 1930 door de overheid werd verzocht om een ‘kwalitatieve en prestigieuze cultuurzender van hoog niveau’ te zijn, krijgt Klara nu de opdracht een ‘vluchtheuvel’ te wezen in het hectische leven van de luisteraar. Een stijkkwartet van Luigi Nono zal een radiomaker niet gauw programmeren, met die opdracht in het achterhoofd. Daar is ‘geen vraag naar’ en een luisteraar kan er niet gedachteloos in vluchten. Al heeft Chantal in haar programma ‘Meesterwerk’ (2008-2012) toch Nono kunnen programmeren, met een communicatieve musicologe als gids.
Waar de openbare omroep tot de jaren 1970 rechtstreekse en gewaagde concerten uitzond, en componisten-producers als Karel Goeyvaerts en André Laporte leiders waren, is er nu geen eigen orkest meer (sinds 1997) en worden captaties wegens ‘te duur’ aan de markt overgelaten. Voogdij over de VRT heeft sinds 1995 niet meer de minister van Cultuur, wel die van Media. Opdracht nu van de VRT is: draaischijf te zijn van een mediamarkt.
Binnen dat oversneden economische model is er heel weinig plaats voor nieuwe muziek. Al is de aandacht niet helemaal verdwenen. in 2019, bijvoorbeeld, riep Klara Annelies Van Parys uit tot muziekpersoonlijkheid van het jaar.‘Eieren of joeng’, zegt Chantal: hoe vaak is haar muziek te horen op de Kla-ssieke Ra-dio KlaRa?
Veel meer tijd en middelen gaan naar publiekswerving. De sterk gemarketeerde Top 100, bijvoorbeeld. Ik neem zelf nog eens de proef op de som: op de site https://klara.be/stem/klaratop100 kan je de naam van de componist van je keuze intikken, en dan krijg je een lijstje met werken die je kan verkiezen. Handel: 59 zoekresultaten. Schubert: 34. Brewaeys (zelf tot aan zijn te vroege dood in 2015 medewerker van Klara): 1. Ligeti : 0. Nono: 0. Goeyvaerts : ‘Sorry, we vonden geen nummer of artiest. Misschien een andere zoekterm?’ Je zou op Pärt kunnen stemmen: vorig jaar stond-ie op één (en verder in de lijst prijkt-ie nog een paar keer), Gorecki op 22, Richter op 30. De Nieuwe Eenvoud –in de oren van sommigen Edelkitsch— ligt wel goed in de markt. En is dus ook overdag te horen op Klara.
Helemaal is de nieuwe muziek niet verdwenen, merkt Chantal ook op. Ze wil het publiek warm maken voor de Late Night programma’s van Klara: Valckenaers & Vanhoudt (Gerrit Valckenaers is de enige componist nog die voor Klara werkt, en het was hij die Chantal in naam van Matrix verzocht om deze presentatie), en vooral: Late Night Lab. Het zijn geen uitzendingen in prime time, maar via de Klara-app kan je natuurlijk ook overdag luisteren.
Chantal stuurt ons, tot slot, de nacht in met een aantal vragen: waarom stelt Siegfried Bracke voor om van Klara een digitale zender te maken? Waarom zijn er geen schandaalconcerten meer (oervoorbeeld : de Sacre in Parijs, 1913)? Is het omdat we onverschillig zijn geworden? En: waarom is er geen Jan Hoet van de nieuwe muziek?
Werner Trio woonde de lezing ‘De radio als virtuele concertzaal’ in première bij, in GC Den Bussel in Keerbergen, op vrijdag 4 november 2022.
De presentatie is beschikbaar als gastles in academies, kunsthumaniora’s, culturele verenigingen en clubs, voor de nieuwsgierige melomaan, …
Ze werd ontwikkeld in opdracht van Matrix, Centrum voor Nieuwe Muziek.
Minderbroederstraat 48 – 3000 LEUVEN
00 32 (0)16 33 20 43 – in**@ma**************.be
