Yehudi Menuhin, Jacqueline du Pré, Alexander Scriabin, Gustav Holst, Philip Glass, Giacinto Scelsi … Annelien Van Wauwe is lang niet de eerste die het weldadige effect van yoga op muziek heeft mogen ervaren. Daar kwam ze al achter toen ze klarinet studeerde aan de Hochschule für Musik Hans Eisler Berlin en een waaier van holistische, fysieke aanvullende vakken gaande van Alexandertechnieken tot en met yoga aangeboden kreeg. Haar adembeheersing, ademsteun en klarinetspel voeren er zo wel bij dat ze er nooit meer mee opgehouden is. Het was tijdens Savasana, het ontspanningsmoment na een yoga-sessie waarbij de bloeddruk kan dalen, dat ze plots besefte “we hebben nieuwe muziek nodig, geen stukje new-age achtergrondmuziek maar een heuse compositie voor de concertzaal.”
Met deze wens en met vier van haar favoriete sutra’s (korte eeuwenoude teksten in het Sanskriet, die de basisprincipes van yoga beschrijven) trok Annelien Van Wauwe naar componist Wim Henderickx (1962-2022) die er meteen oren naar had. Hij schreef Sutra, een concerto voor bassetklarinet in A voor orkest en elektronica (ontwikkeld door Jorrit Tamminga) dat in het voorjaar van 2022 in Glasgow in première ging. Annelien Van Wauwe speelde de klarinetsolo samen met het BBC Scottish Symphony Orchestra onder leiding van Martyn Brabbins. Enkele maanden daarvoor had ze ‘Sutra’ samen met Mozarts klarinetconcerto al opgenomen met de NDR Radiophilharmonie Hannover, onder leiding van Andrew Manze. Kort voor zijn plotse overlijden op 18 december 2022 maakte Wim Henderickx in opdracht van het festival Musica Divina ook een versie voor solist en ensemble, helemaal op maat van Carousel, het ensemble van Annelien Van Wauwe. Deze intiemere versie gaat nu bijna één jaar later in première in de Jezuïetenkerk van Lier.
GEWOON LATEN GEBEUREN
Het Sutra-concerto overstijgt de klassieke dialoogvorm tussen solist en orkest of ensemble en werkt eerder aan een diepe verbinding tussen uitvoerders en publiek. Zoals een klassiek concerto bestaat het uit vier delen, naar de vier sutra’s die de solist en opdrachtgever aangebracht heeft.
I Pranayama, de ontwakende levensadem (prāna), na een korte introductie volgt er geleidelijk aan een explosie van energie. II Dhyana, meditatie, in een langzaam tempo. III Dharana, concentratie van de geest, een zeer ritmisch deel dat de energie van Le Sacre benadert, maar waarin de klarinet de muziek gaandeweg naar een punt van rust en focus voert. IV Samadhi, ademt een gelukzalige vrijheid en een totale absorptie.
Sutra is een tour de force. Op momenten dat het echt moeilijk wordt voor de muzikanten die niet enkel spelen maar ook reciteren en zingen, denken ze terug aan het advies dat de componist hun meegaf :“Gewoon laten gebeuren.”
KC : De bassetklarinet was hét instrument van W.A. Mozart. Zie jij nog een andere link tussen het concerto van Mozart en dat van Wim Henderickx?
AVW: De concerti zijn eerder elkaars tegendelen of contrasten, de klassieke taal van Mozart naast de hedendaagse versie van Wim, dat is zo spannend. Sutra is dan ook geen typisch concerto, maar eerder kamermuziek waar je je helemaal ingebed voelt in de klanken die de componist bedacht heeft. En, het is nogal delicaat om zeggen, maar Mozart, Brahms, Saint-Saëns, Poulenc, … de lijst is lang van componisten die helemaal aan het eind van hun leven voor klarinet zijn beginnen te schrijven. En het is absoluut tragisch te noemen dat ook Wim na dat grote klarinetconcerto gestorven is. Nu er al iets meer afstand is, bedenk ik soms dat er op die manier een zeer trieste link is naar het klarinetconcerto van Mozart. Misschien een teken dat het over een meesterwerk gaat dat over 100 jaar nog bekend zal zijn?
KC: Jelle Tassyns, Jeroen d’Hoe, Annelies Van Parys, Aftab Darvishi, Calliope Tsoupaki, Manfred Trojahn,… schreven ook al muziek voor jou in opdracht. Wat was nu het bijzondere aan de samenwerking met Wim Henderickx?
AVW: Oh, dat hij zich meteen aangesproken voelde door het thema dat ik voor ogen had, natuurlijk. En ook absoluut geweldig was dat hij heel graag naar mij luisterde en mijn feedback met open armen ontving, als het bv. over de bassetklarinet ging. Alleen al het feit dat hij voor bassetklarinet geschreven heeft en niet gewoon voor klarinet en zich helemaal heeft laten meenemen in mijn ideeën, was ongelooflijk. Ik heb zoveel van die man geleerd, op vlak van performance, op vlak van ritme, energie. Hoe Wim met mij, met de dirigent, met de orkesten, met iedereen communiceerde was bovendien een prachtige bevestiging van hoe het concept ‘karma’ werkt. Dat overduidelijk positief karma, wel, dat kwam alleen maar terug. Dat ga ik nu nog veel meer dan vroeger echt proberen verder te zetten, sinds die ontmoeting met Wim Henderickx is het een must geworden voor mij.
Het concertprogramma ‘Levensadem’ eindigt met Sutra en opent met twee nocturnes voor fluit en strijkers uit 1994 van Wim Henderickx, oorspronkelijk voor houtblazer solo en piano. Het zijn twee afzonderlijke stukken die baden in een intimistische, poëtische sfeer met een vaag, bijna improvisatorisch ritme die de componist schreef bij de geboorte van zijn eerste zoon, Ruben.
Met breath.respiro nodigt Juri Vallentin, hoboïst van Carousel, het publiek uit om deel te nemen aan een “collectieve ademsculptuur”, geleid door de versterkte adem van de uitvoerder en later door elektronische loops van de live opgenomen adem. De adem is als een metronoom voor de improviserende variaties die hij speelt en omdat die ingegeven zijn door de interactie tussen publiek en uitvoerder, is elke uitvoering van het stuk telkens weer anders. Van Giacinto Scelsi (1905-1988) is KO-THA, 3 Dances for double bass, nr.1 te horen, een werk dat een behoorlijk percussieve benadering van de contrabas vraagt, een knipoog naar Wim die slagwerker was. Wies Bouvé, zal een eigen versie spelen die zeer dicht aanleunt bij het origineel dat voor gitaar was bedoeld, maar dan toch weer gebruik maakt van het voordeel van de grotere klankkast van de contrabas. Een primeur.
ADEMMEDITATIE
40 jaar geleden was je een weirdo als je aan yoga deed of vegetarisch at, tegenwoordig vind je in elke stad wel enkele yoga-studio’s. Annelien Van Wauwe, die op een haar na een carrière in de atletiek gemist heeft, heeft ook een diploma ‘yoga-teacher’ op zak. Ze vermoedt dat wie alsmaar sneller wil gaan en de grens opzoekt vanzelf bij yoga uitkomt, omdat die praktijk ons fysiek, emotioneel en mentaal rust kan brengen. Dat er in het Westen nog weinig traditionele yoga te vinden is, vindt ze niet zo erg, belangrijker is dat mensen de weg vinden naar eenvoud en een trager tempo.
Op 8 oktober kan iedereen om 15u zijn/haar eigen yogamatje in de kerk uitrollen voor een workshop met yoga-ademtechnieken en live muziekfragmenten uit Sutra op bassetklarinet en electronics. Een concerto dat opgebouwd is volgens de principes van yoga, kan wellicht geen betere introductie krijgen dan op deze manier. Aangepaste kledij of voorkennis zijn niet nodig, een matje is handig maar hoeft niet per se.
KC: Het thema van het festival is ‘Zorgen voor elkaar’. Hoe vul jij als muzikant en ensembleleider dit thema in?
AVW: In de eerste plaats is het belangrijk om goed voor jezelf te zorgen, pas dan kan je voor anderen zorgen. Als muzikant probeer ik dat heel erg door alles wat ik zelf uit muziek, uit yoga, uit het leven kan halen rond mij te verspreiden en met mij mee te dragen tijdens repetities en ander werk. In het ensemble vind ik het heel belangrijk om elke muzikant helemaal te nemen zoals hij/zij is. Carousel, dat zijn véél verschillende persoonlijkheden en zoiets kan alleen maar werken als iedereen zich goed voelt. Voor iedereen zorg willen dragen, ik denk wel dat dat in mijn persoonlijkheid zit en dat daarom Carousel is ontstaan omdat ik het een mooi plan vind om met zulke geweldige muzikanten niet alleen muziek te maken maar ook van het leven te genieten en heel, heel dicht bij elkaar te komen.
SUTRA, I.M. Wim Henderickx
een yoga-geïnspireerd concert,
slotmoment van Musica Divina 2023
zondag 8 oktober
15:00 Ademmeditatie o.l.v. Annelien Van Wauwe
20:00 Concert ‘Levensadem’ met Carousel
Programma
Wim Henderickx – 2 nocturnes
Juri Vallentin – breath.respiro
Giacinto Scelsi – KO-THA, 3 Dances of Shiva for double bass, Nr. 1
Wim Henderickx – SUTRA, concerto voor bassetklarinet en elektronica (arr. voor ensemble)
Ademmeditatie : de voertaal is Nederlands, inschrijven gebeurt via kempen@festival.be
Locatie: Jezuïetenkerk, Gasthuisvest 50, Lier
https://musica-divina.be/programma/levensadem
