De grote componist Dimitri Mitropoulos zei in 1951: “Ik was diep geschokt toen ik over het overlijden van Arnold Schoenberg las. Hij was een van de grootste genieën van onze tijd. Hij deed voor de muziek in de twintigste eeuw wat Einstein voor de wetenschap deed. Hij creëerde een nieuw muzikaal systeem en een nieuwe uitdrukkingswijze, die de helft van de jongere generatie componisten beïnvloedde. Arnold Schoenberg geloofde in zijn eigen lot. Met zijn dood zal dat geloof vervuld worden.”
Arnold Schoenberg in Brentwood, LA
Arnold Schoenberg werd geboren op 13 september 1874 en overleed op vrijdag 13 juli 1951. Het getal 13 werd voor hem een krachtige, allesoverheersende obsessie die niet alleen zijn persoonlijke leven, maar ook zijn professionele handelen beïnvloedde. Voor zijn verjaardag in 1939 – toevallig een veelvoud van 13 – liet Schoenberg de astroloog Dane Rudhyar een horoscoop opstellen. Schoenberg kreeg te horen dat “het jaar gevaarlijk was, maar niet fataal.” In een brief van 4 maart 1939 schreef hij: “Inderdaad, ik voel me momenteel niet zo goed. Ik ben in mijn 65ste levensjaar, en je weet dat 5 keer 13 65 is, en 13 is mijn ongeluksgetal.”
In augustus 1946 werd Schoenberg ernstig ziek en kreeg hij injecties tegen hevige pijn in de borst. Hij viel flauw en stopte met ademen; alleen een injectie recht in het hart bracht hem weer bij bewustzijn. “Ik ben opgestaan uit een echte dood en voel me nu weer goed,” schreef hij aan zijn vrouw Gertrud. Later vertelde hij aan Thomas Mann: “Mijn strijktrio Op. 45 beschrijft mijn ziekte en medische behandeling.” Hij liet Hannes Eisler enkele akkoorden horen die de injecties moesten voorstellen.
Arnold Schoenberg: String Trio, Op. 45
Op 2 augustus 1950 schreef Schoenberg een verslag over de geschiedenis van zijn ziekte. Aan het einde schreef hij: “Mijn astma is wat veranderd. Ik heb niet vaak hevige aanvallen, maar de benauwdheid is min of meer chronisch. Ik voel me slechts vier of vijf uur per dag vrij ervan, en elke nacht word ik wakker door gebrek aan adem… Al maandenlang durf ik niet meer in mijn bed te slapen, maar slaap ik in een stoel.”
Uit dit verslag krijgen we een gedetailleerd inzicht in de verschillende behandelingen die de componist onderging: “Ik werd behandeld voor diabetes, longontsteking, nierziekte, hernia en waterzucht.” Vanwege zijn slechte gezondheid werd zijn 76ste verjaardag op 13 september 1950 zonder het gebruikelijke feest gevierd. Schoenberg voelde dat zijn tijd op aarde ten einde liep, en in oktober 1950 schreef hij twee testamenten.
Schoenberg naderde 13 juli 1951 met grote angst. Zijn vrouw vertelde: “Hij had last van zijn voet en vervolgens een onbeschrijflijke nervositeit in zijn hele lichaam en geest. Zijn doodsangst was uiteindelijk in berusting veranderd. Hij was moe en wilde sterven.” Toen vrijdag de 13e juli daadwerkelijk aanbrak, was Schoenberg zwaar depressief en angstig. Hij bleef de hele dag in bed. “Arnold sliep onrustig, maar hij sliep. Om kwart voor twaalf keek ik naar de klok en dacht: nog een kwartier en dan is het ergste voorbij. Arnolds keel ratelde twee keer, zijn hart sloeg één krachtige slag, en dat was het einde.”
Alma Mahler-Werfel arriveerde met haar dochter, de beeldhouwster Anna Mahler, die een dodenmasker van Schoenberg maakte. Gertrud herinnerde zich: “In het huis dat zijn ziel had verloren, was alles stil. De werkkamer met zijn vele boeken en partituren, de schrijftafel – door Schoenberg zelf gemaakt – bedekt met papier, potloden, notities en vergrootglazen, was niet meer nodig.”
Volgens zijn vrouw was “zijn laatste woord harmonie geweest.” De begrafenis vond plaats op 17 juli 1951 in de Wayside Chapel in West-Los Angeles. “Rabbi Edgar F. Magnin leidde de ceremonie, die door 80 rouwenden werd bijgewoond.” Schoenbergs urn bleef in het familiehuis, totdat hij samen met de as van zijn vrouw in 1974 naar Wenen werd gebracht. Ze werden bijgezet in een eregraf op de Centrale Begraafplaats van Wenen, waar het Arnold Schoenberg Koor De Profundis Op. 50b uitvoerde. Schoenbergs zoon Ronald sprak over “een symbool van postume erkenning,” en zijn zwager Rudolf Kolisch zei: “Veel van het onrecht dat Schoenberg in zijn vaderland is aangedaan, is nu begraven.”
