In deze turbulente tijden hebben we meer dan ooit behoefte aan het theater als morele instelling die zowel waarschuwt als empathisch is. Het spel is een essentieel element van het leven. Van oudsher heeft de mens zijn theatrale handelingen met muziek ondersteund, met zijn lichaam als enige instrument om zijn intiemste existentiële gevoelens uit te drukken en mee te delen.
Deze voorstelling ontstond vanuit een persoonlijke context. Scriptschrijver Jens Goossens’ grootvader leeft met dementie. De liefde en zorg, maar ook de druk op mantelzorgers rondom hem, raakte hem diep. Hij is medeoprichter en creatief brein van het productiehuis Plotfish dat zich tot taak stelde verbindend te werken: een musical over dementie leek hem hét middel om het werk van de Alzheimer Liga Vlaanderen in de spotlights te zetten, temeer omdat ze hun 30-jarig bestaan vieren. Mensen met dementie die alle connectie met hun omgeving verloren zijn, bloeien toch nog even op bij het horen van muziek. Daarom de creatie van een musical.
De harde realiteit
Sommigen willen enkel wegdromen bij musicals. Een wereld zonder problemen. Alsof het theater niet over onze nachtmerries moet vertellen. Alle gelaagde voorstellingen danken hun bijzondere aantrekkingskracht aan de spanning tussen dissonantie en harmonie, weerstand en toegeving, plicht en passie, angst en vertrouwen, het triviale en het sublieme.
‘Lichtgevoelig’ is een empathische musical. Dit spektakel wordt aangekondigd als een musical over dementie, het is meer een familiekroniek vol interne strubbelingen en verkilde relaties, niet alleen Achiels cognitieve achteruitgang wordt aangekaart, ook de thema’s echtscheiding, alcoholisme en homofobie worden aangesneden in een complexe familiedynamiek.
De verstandhouding tussen de drie generaties verloopt niet rimpelloos. De familie komt op kerstavond nog eens samen enkel en alleen om vader/opa Achiel te plezieren. ‘Lichtgevoelig’ voert het publiek mee in de struggles van de medemens.
De cast speelde in augustus een Engelstalige versie van veertien voorstellingen op het Fringe Festival in Edinburgh en kreeg er 4 en 5*- recensies omwille van de universele thematiek en krachtig spel.
Decor
Een decor met symboliek. Een houten cirkelconstructie, laag vooraan, oplopend naar achter toe en eindigend in een deurlijst/opening. De kringloop van het leven. Via een opening komen we ter wereld en verdwijnen we ook weer. Mensen met dementie hebben vaak ook moeite met kleuren en dieptezicht. In het decor werden primaire kleuren verwerkt. De binnenzijde van de houten lambrisering heeft kleurveranderende leds die de emoties verbeelden: zoals groen voor rust en hoop, rood voor passie, woede… Dit decor staat bovendien op een draaiplateau.
Spel
De voorstelling zit ingebed in een sobere soundscape. Begint met ijle aanslagen op een piano en doet een beetje aan de tintinnabul-stijl van Arvo Pärt denken.
Opa, rol vertolkt door Erik Goris, komt de scène op met een album in zijn handen en zegt: “Tijd is relatief, dat is wat Einstein zei. En wie ben ik om Einstein tegen te spreken? Tijd kan lang duren… bijvoorbeeld in de wachtkamer bij de dokter. Maar de tijd kan ook voorbij zijn in een flits… zoals 72 levensjaren.” Met hetzelfde beeld, woorden en muziek eindigt ook de voorstelling en sta je verstomd dat er ondertussen anderhalf uur gepasseerd is. Je zit helemaal in de flow van het verhaal.
De genodigden voor het kerstfeest druppelen een voor een binnen. Eerst de kleinzoon, de zoon, schoondochter. Opa en kleinzoon (rol van musicalacteur Daan Keisse) bladeren door het album. Herinneringen worden opgehaald. Opa herkent veel niet meer. Hij trekt zijn jas uit en hangt die op een stoel, net zoals zijn kleinzoon. Als cadeau krijgt hij een Beemer. Dia’s worden geprojecteerd. Hij ziet zijn jeugdliefde Lilly weer, die later zijn vrouw werd. De kleinzoon trekt de jas van opa aan en wordt de jonge Achiel. In een flashback is het publiek getuige van hun eerste ontmoeting. Hij heeft meteen een crush op haar. Als fotograaf vraagt hij om een foto van haar te maken en wordt de titel ‘Lichtgevoelig’ verduidelijkt in connectie met fotografie. Even later ook in de andere context: mensen zijn licht gevoelig in relationele context. Lilly droomt van een carrière als zangeres in Parijs.
Scenarioschrijver Jens Goossens puurt poëzie uit het leven in storytelling aangevuld met knappe liedjes van singer-songwriter Femke Verschueren die ook de rol van Lilly vertolkt. Liedjes met weinig woorden, maar des te meer warmte, resonerende klanken die een heel universum in zich dragen. De zoon van Achiel, vertolkt door Leendert De Vis, is alcoholist, daarom verliet zijn vrouw Esther (alternerend vertolkt door Andrea Croonenberghs en Maike Boerdam) hem in de steek. Maike Boerdam is een doorgewinterde musicalartieste en trekt de rol en de liedjes met verve en inleving naar zich toe. Dat opa met Alzheimer leeft wordt duidelijk in woede-uitbarstingen die plotseling opvlammen, de repetitieve handelingen en fijne motoriek om de servieten op te plooien lukt niet meer… Wat een gezellig kerstdiner moest worden, loopt stroef en de gemoederen laaien hoog op.
Wanneer een verpleegster langs komt om opa Achiel te verzorgen meent hij in haar zijn overleden vrouw te herkennen. De verpleegster transformeert met enkele simpele handelingen: een rode boa, een diadeem, een kort hip broekje en hoge hakken in een diva. Hier wordt het draaisysteem ingeschakeld. Op een pittige choreografie van danseres/choreografe Björk Gunnarsdóttir brengt ze een knappe sensueel gezongen act ‘Burlesque’ terwijl ze de helling oploopt, zoals de trappen in het Parijse Crazy Horse cabaret.
Ernst en sober gehanteerde humor spreken elkaar niet tegen. Het ene helpt om het andere meer te laten binnensijpelen… Het hoeft niet altijd te ontploffen om indruk te maken. De musical ‘Lichtgevoelig’ raakt door zijn gebalde inhoud een gevoelige snaar. Het ritme zit perfect: dan eens een kabbelend tempo en dan weer een dolle race. Kracht en breekbaarheid kruisen elkaar. Thema’s als verbondenheid, verlies en volharding ontwikkelt regisseur Floris Devoogt mooi in balans. Stilistisch vormen de liedjes een geheel, maar zijn tegelijk sterk verschillend in de details met onverwachte dynamische variaties in een sublieme collectieve warme pop. Met diverse klankkleuren: frisheid, scherpte en contrast, verandert de muziek van sfeer. Er is duidelijk chemie tussen de spelers. De protagonisten krijgen elk meerdere liedjes te zingen, maar het zijn toch vooral Femke Verschueren en Maike Boerdam die imponeren.
Deze musical zet 30 jaar Alzheimer Liga Vlaanderen mee in de spotlights.
Na de reeks in Elckerlyc nog te zien in Stadsschouwburg Brugge 11, 12 okt (matinee + avond), NTG 23, 24, 25 en 29 okt (matinee + avond), Diksmuide – Kruispunt 6 en 7 nov (matinee + avond), Izegem De Leest 8 en 9 nov (matinee + avond), Antwerpen deSingel 20, 21, 22 23 nov (matinee + avond), Geel De Werft 14 okt en 5 dec (avond)
