Artistieke duizendpoot Sidi Larbi Cherkaoui: danser, choreograaf, zanger, artistiek leider, filosoof, maker van videoclips voor wereldsterren, lipdubs voor films, bruggenbouwer. Noem het. Hij heeft het allemaal gedaan. Overladen met vijfsterrenrecensies en prestigieuze onderscheidingen in binnen- en buitenland.
Het sterkst vind ik persoonlijk toch zijn theatervoorstellingen. Ook indrukwekkend is hoe hij in zijn loopbaan en leven voor hem evidente stappen zet. Hij heeft een broertje dood aan herhaling en vindt zichzelf telkens opnieuw uit. Een charismatisch natuurtalent en superintelligent. Hij observeert de wereld rondom zich en analyseert de werkelijkheid.
Met een Vlaamse moeder en een Marokkaanse vader kreeg hij van meet af aan een dubbele identiteit. Veel jongeren lopen dan verloren voelen zich noch thuis in de ene, noch in de andere cultuur. Voor hem werd het een onuitputtelijk bron: Bijbel of Koran, Mozes of Boeddha, paradijs of hel, Westen of Oosten, België of Marokko, jij of ik, familie of vrijheid, het dorp of de wereld… hij verkent de tegenstellingen. Hij is een kunstenaar puur sang die geen grenzen kent: noch in zijn voorstellingen, noch in de continenten. Met een open blik, onbevangenheid én respect beweegt hij zich in alle culturen. Hij ontpopte zich tot nomade en kosmopoliet.
Zijn naam Sidi Larbi Cherkaoui is te vertalen als ‘de Arabische adel die uit het oosten komt’. Die doet hij alle eer aan. Enkele jaren geleden maakte hij een voorstelling ‘Vlaamsch (chez moi), een ode aan zijn moeder. In dit tweede luik ‘Ihsane’ focust hij op de relatie vader/zoon. Een relatie die niet altijd even vlot verliep. Zijn vader was vanuit zijn cultuur een vrij dominante persoon. Dat botste. ‘Ihsane’ is dan ook een dansvoorstelling vol resonanties. Tussen de vele lagen valt zoveel te lezen en interpreteren: herinnering en verlies, oorsprong en verschil, seksualiteit, vanzelfsprekendheid en mysterie. Als volwassen man laat hij in deze voorstelling zijn analytisch-filosofische licht schijnen over de liefde voor zijn vader, het uiteenvallen ervan door de ruimere levensvisie van de gevoelige en intelligente zoon, maar ook rouw om het verlies in een messcherpe ontleding van de vader/zoon relatie. Ihsane gaat in tegen alle vormen van verdeeldheid en compartimentering, die onze samenleving onophoudelijk verscheurd.
Het Arabisch woord ‘Ihsane’ reikt ook breder en verwijst naar goedheid en verbondenheid met het universum, maar het is ook de naam van het eerste gekende dodelijke slachtoffer van homohaat in België. Cherkaoui herdenkt het slachtoffer met een pakkende scène en reflecteert met zijn dansers en musici over de oneindige cyclus van vernietiging en wedergeboorte. Het resulteerde andermaal een briljante en geëngageerde productie. Sidi Larbi Cherkaoui omringde zich met een uitmuntend artistiek team van achttien dansers uit de vier windstreken, vijf schitterende muzikanten. De instrumentale begeleiding wordt verzorgd door traditionele instrumenten. De Tunesische viola d’amore virtuoos Jasser Haj Youssef componeerde de muziek en voert die op met de Libanese sterzangeres Fadia Tomb el-Hage en de Marokkaanse zanger Mohammed El Arabi-Serghini, Yasamin Shahhasseini uit Iran bespeelt de oud, Gabrielle Miracle Bragantini: percussie. Ze blazen het traditionele repertoire nieuw leven in. De liederen combineren energie en melodie, twee complementaire elementen, zodat ze elkaar versterken. De universele verbondenheid rond het sacrale karakter van de oosterse muziek biedt zo een terugkeer naar de bronnen van de inspiratie.
De voorstelling opent in een verfijnde Arabische setting met een hoopje jonge mensen die onderricht krijgen. Een leraar schrijft een woord op een bord, articuleert het en ze moeten het herhalen. Cherkaoui betrekt het publiek meteen mee in de voorstelling, ook zij moeten het Arabische woord herhalen. Ook twee woorden lukt nog, maar bij een volledige zin wordt het hilarisch. De leerlingen verdwijnen door de gouden poort. Dan volgt de scène waarin de jonge Ihsane wordt doodgeschopt en gemept door een homohater. Een voorstelling met een veelheid aan dansvormen en scenische details. Hoe Cherkaoui muziek omzet in beweging blijft uniek. De danser temt, bezweert de muziek, heeft het vermogen om schoonheid te creëren.
Er is een prachtige groepsscène met hét handschrift van Cherkaoui: bewegingen met uitsluitend handen en armen. Een simpele beweging, een draai met de hand, maar dan voegt hij er nog een aan toe, en nog een, tot een gecompliceerde bewegingszin ontstaat. Getuigend van een buitengewone souplesse en precisie. Ze doen me denken aan de afbeeldingen van oud-Egyptische danseressen in de piramides. Cherkaoui’s danscarrière begon als tiener met breakdance, een onderdeel van streetdance en vereist veel kracht en techniek om op de verticale as te draaien. Er zijn een paar straffe staaltjes van te zien in de voorstelling. Dans zowel atletisch als esthetisch in een veelheid van klassiek ballet en contemporary met solo’s, partner en groepsdansen met culturele oorsprong zoals rondedansen. Na een fijnzinnige pas de deux tussen twee mannen volgt weer een ensemble dans. Waar in een eerste groepstafereel de nadruk lag op de armbewegingen krijgen nu de voeten en benen de focus. Niets spectaculair: een aaneenschakeling van eenvoudige voetbewegingen, maar door de uniformiteit en synchronisatie wordt het intrigerend en geraffineerd.
Uit zijn cultuur toont hij een theeceremonie met heel wat reminicenties. Op de gouden dienbladen wordt het hoofd van een danser gelegd. Op de ledschermen verschijnt het beeld van schapen, een lammetje, een zoenoffer. Handen waaraan bloed kleeft. Even later de beelden van verwoeste dorpen door oorlogsgeweld. De muziek en zang betovert. Een stemtechniek die wij in het westen niet kennen. Het vergt een zeer ontwikkeld register en een uitgebreide techniek.
Voor het kostuumontwerp van Ihsane werkte Cherkaouoi samen met Amine Bendriouich, een jonge Marokkaanse ontwerper, iconoclast in een land van vormen en structuren. Hij koos onder meer voor jurken met lange losse panden die bij het draaien als een bloemknop uitwaaieren. Het woord en de muziek hebben een bijzonder evenwicht in de voorstelling. Er is het gebruik van de Arabische taal, maar ook Nederlands en Engels. Cherkaoui puurt in zijn voorstellingen ook de mogelijkheden van een object uit. Hier zijn het tapijten/kleden die op de grond uitgespreid worden in een veelhoekige figuur. Waar ze eerst als decorum dienen worden ze even later onderdeel van het spel. De dansers kruipen er onder en vormen monolieten.
Ongeveer in het midden van de voorstelling daalt een fijn versierde enorme kubus neer die verwijst naar de tombe van Mohammed en blijft boven de scène zweven. De hele voorstelling door is verzadigd van symboliek. Naar het einde toe nemen enkele dansers centraal voor op het podium plaats. De middelste heeft op een gouden dienschotel een berg zand liggen. Hij schept het op een geeft het links en rechts door. Het leven glipt als zand door onze vingers. De kubus zakt tot op de grond. Een dode man wordt in een tapijt gewikkeld en sereen in de graftombe gelegd. Respectvol krijgt hij nog een laatste groet. De kubus stijgt ten hemel. Bij het stijgen sijpelt zand naar beneden. Een lichaam dat tot stof vergaat. Meer beeldend kan niet. Een sterk eindbeeld dat naar de strot grijpt.
De fantastisch homogene cast werd beloond met een minutenlange staande ovatie. Toen Sidi Larbi Cherkaoui even zijn dansers en spelers vervoegde ging het publiek compleet los. Een landgenoot en kunstenaar die ze in hun hart gesloten hebben en supertrots op zijn.
