Friedrich Wieck
Friedrich Wieck (1785-1873) is het best gekend als de ‘procesvoerende’ vader van Clara. Hij deed alles om te verhinderen dat zijn dochter zou trouwen met Robert Schumann. Anderzijds was hij een gerespecteerd pianoleerkracht. Ondanks het feit dat hij maar zes uur pianoles had gehad in zijn hele leven, ontwikkelde hij eigenhandig een methode om een van de grootste pianisten van de negentiende eeuw op te leiden. Vandaag bekijken we die methode en hoe Friedrich Wieck Clara Wieck Schumann heeft opgeleid.
De beginselen van de Wieck-methode
- Ten eerste moeten lessen drie keer per week plaatsvinden.
- Begin met het onderwijzen van het muzikale alfabet aan studenten. Leg hen uit hoe, in muzieknotatie, het alfabet gaat “C, D, E, F, G, A, B” en dan zichzelf herhaalt, weer beginnend met “C.”
- Leg uit en demonstreer hoe toetsen naar rechts scherper en hoger van toon worden en toetsen naar links vlakker en lager van toon.
- Train studenten om de verschillen in toonhoogte te horen en hoe hogere en lagere tonen naast elkaar klinken.
Vanaf de start begin je de visuele relaties tussen de zwarte toetsen en de witte toetsen te onderwijzen. Bijvoorbeeld, elke keer dat je twee zwarte toetsen samen ziet, begrijp dat de witte toets in het midden van die cluster altijd een D zal zijn, elke keer dat je een cluster van drie zwarte toetsen samen ziet, zal de witte toets rechts daarvan altijd een B zijn enz.
Ritme introduceren
“Introduceer ritme door de student te vragen of ze 1, 2, 3 hardop kunnen tellen op een gestaag tempo. Begin 1, 2, 3 te herhalen en speel tegelijkertijd een pianotoets of akkoord terwijl het kind telt.” In zijn boek legde Wieck uit hoe dit proces werkt: “Ik tel 1 van de akkoorden met haar en laat haar 2 en 3 zelf tellen of anders tel ik met haar op 2, en laat haar 1 en 3 alleen tellen, maar ik zorg ervoor dat ik het akkoord prompt en met precisie aansla. Daarna sla ik het akkoord aan in achtste noten en laat haar 1, 2, 3 tellen. Kortom, ik geef het akkoord op verschillende manieren om haar standvastigheid in het tellen te leren en haar aandacht te concentreren. Op dezelfde manier leer ik haar 1, 2, 1, 2 tellen of 1, 2, 3, 4, 5, 6 terwijl ik haar vertel dat muziek soms in driekwartsmaat geteld wordt en soms in 2/4 of 4/4 maat.”
Akkoorden introduceren
Marie Wieck en Clara Schumann met Friedrich Wieck, c.1880
Vervolgens leer je de student het concept van akkoorden. Wieck schreef over hoe je het verschil tussen majeur en mineur akkoorden kunt horen: “Wanneer verschillende tonen tegelijk worden aangeslagen, als ze goed samenklinken maken ze wat we een akkoord noemen. Er zijn zowel majeur als mineur akkoorden: het majeurakkoord klinkt vrolijk, opgewekt; het mineur, triest, dof, zoals je zou zeggen; het eerste lacht, het laatste weent.”
Wieck moedigde leerkrachten aan om studenten niet te veel na te laten denken over het karakter van akkoorden, vertrouwend op het instinct van studenten voor wat vrolijk of triest klinkt. Hij adviseerde om uit te leggen hoe het verschil in deze akkoorden komt van “de terts, opwaarts geteld vanaf de lagere noot C en afhangt van of je die een halve toon hoger of lager neemt, E of Es.” Dit bouwt voort op de eerder verworven kennis van toonhoogteverschillen en nootnamen.
Hoe te spreken over meer geavanceerde technieken
Wieck adviseerde om regelmatig te verwijzen naar meer geavanceerde technieken die nog geïntroduceerd moesten worden, door studenten dingen te vertellen zoals: “Ik zal dit beter aan je uitleggen later, wanneer je leert over de tonica, de terts, de kwint of dominant, de octaaf, enzovoort.” Hij schrijft verder: “Het is voordelig en psychologisch correct om af en toe, in het voorbijgaan, punten aan te raken die later grondiger onderwezen zullen worden. Het wekt de interesse van de leerling op. Zo worden de gebruikelijke technische termen soms vooraf gebruikt en er wordt een nodige, oppervlakkige uitleg van gegeven.”
Clara Wieck Schumann’s Opus 3, gepubliceerd in 1833 op haar 13 jaar
Vingerbehendigheid
Wieck moedigde leerkrachten aan om met leerlingen aan een tafel te werken om aan vingerbehendigheid en gelijkmatigheid van beweging te werken. “Je zult leren je vingers licht en los te bewegen en helemaal onafhankelijk van de arm, hoewel ze eerst zwak zullen zijn en je zult leren ze op te heffen en ze goed te laten vallen. Daarnaast zullen we een paar oefeningen bedenken om je te leren de pols los te maken, want dat moet in het begin geleerd worden om een fijne aanslag op de piano te verkrijgen. Dat wil zeggen, om de tonen zo mooi mogelijk te laten klinken.”
Wieck geloofde dat leerkrachten onmiddellijk in meer geavanceerde theorie zouden moeten duiken. Hij benadrukte specifiek het onderwijzen van de hele-stap/halve-stap patronen van een majeur toonladder, beginnend met C majeur om te demonstreren. Hij adviseerde dat leerkrachten zouden leren hoe er alleen halve stappen zijn tussen E en F, en dan B en C. In zijn woorden omschreven: “Dit is vrij belangrijk voor mijn methode, want op deze manier kunnen de verschillende toonsoorten duidelijk uitgelegd worden.”
Clara Wieck Schumann’s Op. 4, gepubliceerd in 1835 toen ze 16 was
Bladmuziek lezen
Wanneer introduceerde Wieck het lezen van bladmuziek? Hij geloofde erin dit later te onderwijzen dan je zou denken: “Ik onderwijs misschien de vioolsleutelnoten na de eerste zes maanden of na zestig of tachtig lessen, maar ik onderwijs ze op mijn eigen eigenaardige manier, zodat de geest van de leerling constant actief gehouden kan worden. Met mijn dochters heb ik de vioolsleutelnoten pas aan het einde van het eerste jaar onderwijs geleerd, de bassleutelnoten enkele maanden later.”
Hij anticipeerde onmiddellijk op een vraag van de lezer: dus waar moet een leerkracht zich op richten bij het onderwijzen van een student voordat ze bladmuziek lezen introduceren? Wieck’s antwoord:
- Een lichte aanslag
- Akkoorden spelen vanuit de pols
- Toonladders in alle toonsoorten, gelijkmatig uitgevoerd (eerst aparte handen)
- Het cultiveren van een gevoel voor ritme
- Maten verdelen
- Het begrijpen van de relaties tussen de dominant en subdominant, alsook transponeren
Pianostukken introduceren
Na dit alles begon Wieck eindelijk eigen gecomponeerde stukken te introduceren:n “Ik leer hen vijftig of zestig kleine stukjes te spelen die ik heb geschreven… Ze zijn kort, ritmisch gebalanceerd, aangenaam en opvallend voor het oor en hebben als doel geleidelijk een verhoogde mechanische vaardigheid te ontwikkelen. Ik eis dat ze uit het hoofd geleerd worden en vaak naar andere toonsoorten getransponeerd worden, zodat het geheugen – onmisbaar is voor pianospel – onbewust sterk verhoogd wordt. Ze moeten perfect geleerd worden en goed gespeeld worden, vaak, volgens de capaciteit van de leerling, zelfs fijn; in strikte maat (hardop tellen is zelden nodig) en zonder struikelen of aarzelen; eerst langzaam, dan snel, sneller, weer langzaam, staccato, legato, piano, forte, crescendo, diminuendo, enz. Deze onderwijsmethode vind ik altijd succesvol, maar ik zet de kar niet voor het paard en zonder voorafgaande technische instructie begin ik mijn pianolessen met de extreem moeilijke verwerving van de vioolsleutel- en bassleutelnoten.”
Zijn dochter Marie publiceerde deze studies na zijn dood. Je kunt die gratis hier bekijken.
Houd studenten geïnteresseerd
Ondanks zijn reputatie als tiran, geloofde Wieck dat het belangrijk was om de student te betrekken en te vermaken. In dit opzicht klinkt hij eigenlijk heel modern. “Ik probeer nooit te veel of te weinig aan te leren en bij het onderwijzen van elk ding, probeer ik voor te bereiden en de basis te leggen voor andere dingen die later geleerd zullen worden. Ik beschouw het als heel belangrijk om niet te proberen het geheugen van het kind vol te proppen met de wijsheid van de leerkracht (zoals vaak op een grove en harde manier wordt gedaan), maar ik streef ernaar de geest van de leerling op te wekken, te interesseren, hem zichzelf te laten ontwikkelen en hem niet te degraderen tot louter een machine. Ik eis niet de beoefening van een vaag, droevig, tijd- en geestdodend pianogerammel. Op welke manier ook, zoals ik zie, werd jullie kleine Susie gedwongen te leren, maar ik houd een muzikale methode aan en doe dit altijd met het oog op de individualiteit en geleidelijke ontwikkeling van de leerling… Ik houd constant de vorming van een goede techniek in het oog, maar ik maak pianospel niet onaangenaam voor de leerling door hem of haar aan te sporen tot een nutteloos en zinloos mechanisch ‘oefenen.’… Dit alles moet gedaan worden zonder haast en zonder de leerling te veel te vermoeien met één ding of de interesse uit te putten die van het allergrootste belang is.”
Duidelijk is Friedrich Wieck’s methode heel anders is dan de meeste beginnende pianomethodes die vandaag gebruikt worden. Misschien kunnen moderne leerkrachten geïnspireerd worden door elementen van zijn onconventionele technieken.
