De donkere dagen voor Kerstmis kregen op zaterdagavond 20 december een bijzondere invulling in Studio 4 van Flagey, voor de gelegenheid subtiel met sterren versierd. Het kerstconcert The Boy Who Laughed at Santa Claus combineerde humor en verstilling, en wisselde moeiteloos speelse momenten af met meer contemplatieve passages. Onder leiding van Eric Whitacre (°1970) – componist en dirigent die de koormuziek de voorbije decennia een uitgesproken hedendaagse stem gaf – brachten het Vlaams Radiokoor, Brussels Philharmonic en het Flanders Boys Choir, samen met een reeks solisten, een programma dat klassieke traditie verbond met een eigentijdse benadering van het kerstthema. De warme maar tegelijk transparante akoestiek van Studio 4 versterkte daarbij vooral de fijnzinnige dynamiek en klanknuances van het koor.
Verstilling en hedendaagse koorklank
Het concert opende met Lux Aurumque van Eric Whitacre, een werk dat inmiddels een vaste plaats heeft verworven binnen het hedendaagse kerstrepertoire en tot mijn favorieten behoort. In een sobere muzikale taal bezingt Whitacre het zachte, gouden licht rond de geboorte van Christus. De transparante harmonieën en zorgvuldig opgebouwde spanningsbogen kregen in deze uitvoering alle ruimte, waardoor het werk zich traag en geconcentreerd ontvouwde. De klank bleef licht en evenwichtig, en zette meteen de toon voor een voorprogramma dat eerder op verstilling dan op uitbundigheid was gericht, waarbij detail en klankkleur primeerden op directe expressiviteit.
Daarna volgde Es ist ein Ros entsprungen van Michael Praetorius (1571-1621) in de bekende bewerking van Jan Sandström (°1954), een van Whitacres persoonlijke favorieten, zoals hij zelf toelichtte. Het eeuwenoude koraal werd in lange, gedragen lijnen neergelegd, terwijl daaronder een zacht bewegende harmonische onderstroom ontstond. In een heldere en goed uitgebalanceerde uitvoering bleven de afzonderlijke stemlijnen duidelijk hoorbaar, waardoor Sandströms gelaagde schrijfwijze volledig tot haar recht kwam. De vertrouwde melodie klonk zuiver en onbevangen en versterkte het contemplatieve karakter dat het concert inmiddels had aangenomen.
Met Brightest and Best van Shawn Kirchner (°1970) verschoof het klankbeeld merkbaar. De componist zette de tekst over de ster van Bethlehem om in een ritmisch levendige en melodisch toegankelijke koorzetting, waarin een open, bijna volks aandoende vreugde doorklinkt. De uitvoering was helder en energiek, met een natuurlijke vaart en een precieze samenhang tussen de stemmen. Het werk bracht een uitgesproken hoopvol en licht accent in het programma en zorgde voor een welgekomen afwisseling na de meer ingetogen werken die eraan voorafgingen, zonder in vrijblijvende feestelijkheid te vervallen.
Van Whitacre klonk vervolgens Stopping by Woods on a Snowy Evening, op de beroemde tekst van Robert Frost (1874-1963), dat hier zijn Europese première beleefde. Pas na vijfentwintig jaar kon het werk eindelijk op de oorspronkelijke tekst worden uitgevoerd, nadat het auteursrecht was vervallen. Whitacre vertelde hoe hij zich lange tijd had moeten behelpen met een alternatieve tekst, geschreven door een bevriende dichter met een vergelijkbare woordzetting en ritmiek. In Frosts verstilde wintertafereel vond de componist uiteindelijk een tekst die naadloos aansluit bij zijn contemplatieve klanktaal. De uitvoering was ingetogen en transparant, met veel aandacht voor detail en frasering, waardoor de poëtische melancholie van het werk zich langzaam kon ontvouwen, en waarin stilte even betekenisvol werd als klank.
Het geheel vormde een atypisch voorprogramma voor een kerstconcert. In plaats van te mikken op herkenning en feestelijke grandeur, lag de nadruk op klankkleur, textuur en hedendaagse reflectie. Zo bood het een heldere inkijk in hoe actuele koorcomponisten het kerstthema benaderen: niet zozeer als verhaal, maar als sfeer, meditatie en – soms expliciet – als teken van hoop. Tegelijk fungeerde het als voorbereidend kader voor het echte hart van de avond: de twee theatrale kerstvertellingen van Whitacre zelf, The Boy Who Laughed at Santa Claus en The Gift of the Magi, waarin humor, drama en muzikale kleur op overtuigende wijze samenkwamen.
Humor en ontregeling
In The Boy Who Laughed at Santa Claus schetst dichter Ogden Nash (1902-1971) een humoristisch kersttafereel waarin het traditionele beeld van de feestdagen op een speelse manier wordt omgekeerd en onverwachte gebeurtenissen elkaar in snel tempo opvolgen. Nash is vooral bekend om zijn “light verse”, korte, geestige en speelse gedichten met vaak een absurdistische wending. In onze contreien kreeg dit genre bekendheid door onder andere Annie M.G. Schmidt.
Het gedicht vertelt het komische en licht moraliserende verhaal van Jabez Dawes, een ondeugende jongen uit Baltimore die spottend roept dat “er geen Santa Claus bestaat”. Zijn ongeloof verspreidt zich onder de andere kinderen, die hierdoor op kerstavond huilen en zelfs aarzelen om hun sokken op te hangen uit angst voor zijn gegrinnik. Uiteindelijk hoort hij het echte geluid van de arrenslee en ziet hij Santa Claus zelf bij de open haard verschijnen. Daar krijgt hij te horen dat, hoezeer Santa wél bestaat, er geen plaats is voor Jabez. Door een magische wending verandert hij in een soort Jack-in-the-box-achtig speeltje, terwijl de andere kinderen hun kersttraditie ongestoord kunnen voortzetten. Het gedicht is lichtvoetig, absurd en ritmisch, en speelt op een speelse manier met geloof, ongeloof en de consequenties daarvan.
Whitacres muzikale vertaling vangt deze geest volledig. The Boy Who Laughed at Santa Claus is een speels en absurd kerstverhaal, vol humor, ritmische wendingen en verrassende articulaties. Het Flanders Boys Choir voegde zich bij het Vlaams Radiokoor en Brussels Philharmonic om het gedicht tot klinken te brengen. Het ensemble werd uitgedaagd tot lichte, levendige klankvorming, met precieze timing en dynamische contrasten, terwijl het publiek werd meegesleept in een magisch en vrolijk universum. Op bijzondere momenten weenden de kinderen in het verhaal bij het besef dat Santa Claus niet bestond; dit werd door het kinderkoor op treffende wijze verbeeld, waardoor zowel verwondering als ontroering hoorbaar werd. Zo combineerde het stuk absurditeit, speelsheid en warmte, en illustreerde het de theatrale en expressieve kracht van Whitacres benadering van kerstverhalen, die resoluut inzet op communicatie en verhalende helderheid.
Liefde en zelfopoffering
The Gift of the Magi ontvouwde zich daarna als een intiem en gelaagd muzikaal drama. Het werk is gebaseerd op het beroemde kortverhaal van O. Henry (1862-1910), waarin een jong echtpaar, Jim en Della, Kerstmis viert door elkaar kleine geschenken te geven. Om hun liefde te tonen verkoopt Della haar lange haar om een ketting voor Jims horloge te kopen, terwijl Jim zijn horloge verkoopt om een kam voor Della’s haar te kopen. Het verhaal toont op een ontwapenende manier dat ware liefde vaak gepaard gaat met zelfopoffering en dat het gebaar belangrijker is dan het materiële geschenk.
Whitacre vertaalde deze kern naar een semi-scènische mini-opera, waarin lyrische sereniteit en subtiele dramatiek hand in hand gingen. Harmonieën vloeiden langzaam, klankkleuren waren etherisch, en de dynamiek volgde de emotionele boog van de personages. Het Vlaams Radiokoor vervulde een vertellende rol, vergelijkbaar met de narratieve functie in de klassieke tragedie: het leverde commentaar, begeleidde de actie en versterkte de emotionele impact.
Het solistentrio van Laurence Servaes, Aline Goffin en Lucas Cortoos gaf de personages overtuigend vorm. Hun glasheldere stemmen, precieze Engelse uitspraak en doorleefde frasering maakten de intieme momenten hoorbaar, terwijl kleine semi-scènische gebaren de opoffering en de liefde van het echtpaar visueel en muzikaal ondersteunden. Enkele koorsolisten namen aanvullende acterende rollen op zich, waardoor het verhaal extra dimensie kreeg.
Een van de scènes die bijzonder in het oog sprong was die bij de kapper. Hier introduceerde Whitacre duidelijke jazzy elementen en een cynische blik op het commerciële aspect van Kerst: “Christmas is good for business” klonk met een ondeugende ondertoon door. Tegelijk voelde men in het hele stuk knipogen naar de musicaltraditie van Stephen Sondheim (1930-2021) en Leonard Bernstein (1918-1990), met subtiele ritmische en harmonische verwijzingen die een theaterachtige spanning en speelsheid toevoegden. De frase “Maybe next year” deed zelfs onmiddellijk denken aan de slotzin van “Send in the clowns” uit Sondheims A Little Night Music.
Het verloop van het werk was zorgvuldig uitgedacht: rustige, lyrische passages bouwden spanning en emotionele diepte op, waarna de intieme dramatiek tot een overtuigend hoogtepunt kwam. Whitacres combinatie van rijke harmonieën, transparante stemvoering en een gevoelige balans tussen koor en solisten zorgde ervoor dat de centrale boodschap van O. Henry – onbaatzuchtige liefde en menselijke warmte – niet alleen duidelijk hoorbaar, maar ook diep voelbaar werd. Het resultaat was een uitvoering waarin muziek, verhaal en subtiele theatrale knipogen volledig samensmolten. Het publiek werd meegesleept in een rijk, expressief en tegelijk speels universum, waarin de sfeer van Kerstmis op een minder vanzelfsprekende, maar des te indringendere manier gestalte kreeg.
Kerst als gedeelde verbeelding
Dit concert toonde op overtuigende wijze hoe hedendaagse koormuziek Kerst kan benaderen als een rijke en meerlagige ervaring, ver verwijderd van louter traditie of nostalgie. In de zorgvuldig gedoseerde afwisseling tussen verstilling en uitbundigheid, tussen mysterieuze klankvelden en speelse, theatrale scènes, ontvouwde zich een eigentijds kerstuniversum waarin humor, verwondering, lyriek en menselijke warmte naast elkaar konden bestaan. Werken als Lux Aurumque, The Boy Who Laughed at Santa Claus en The Gift of the Magi maakten duidelijk hoe expressief en gelaagd dit repertoire kan zijn, en hoezeer het zich onderscheidt van de vertrouwde klassiekers, die Kerst vaak eendimensionaler benaderen.
Cruciaal voor die overtuigingskracht was de intense muzikale band tussen Eric Whitacre en zijn ensembles. Zijn directie combineerde technische precisie met een uitgesproken emotionele betrokkenheid, waardoor koor en orkest als één organisch geheel functioneerden. Het wederzijdse vertrouwen was hoorbaar in de natuurlijke dynamiek, de transparante klankbalans en de vanzelfsprekende wisselwerking tussen solistische momenten en collectieve kracht. Onder zijn leiding klonk de muziek fris en levend, alsof zij zich telkens opnieuw in het moment ontvouwde, ook al laat zijn uitgesproken verhalende stijl weinig ruimte voor stilistische ambiguïteit.
Die levendigheid werkte ook door in de relatie met het publiek. Het concert werd geen afstandelijke luisterervaring, maar een gedeeld gebeuren waarin verwondering, glimlach en ontroering hand in hand gingen. Het gezamenlijk gezongen bisnummer Stille Nacht, in verschillende talen, bekroonde die verbondenheid en gaf de avond een extra dimensie van warmte en menselijkheid.
Wat uiteindelijk bleef hangen, was niet alleen de indruk van een kerstverhaal verteld in klank, maar ook het besef dat hedendaagse koormuziek een verrassend brede emotionele en verbeeldingskracht bezit. Binnen een uitgesproken Amerikaanse visie op Kerstmis – als moment van verstilling, reflectie en ontsnapping aan de dagelijkse ratrace – wist Whitacre met dit programma een feest van klank en betekenis te creëren dat zowel het oor als het hart raakte, en dat in onze contreien zelden zo werd ervaren.
