Antwerpen 7 januari 2024, een intiem verjaardagsfeestje voor Francis Poulenc. In een onverwarmde repetitieruimte vormt de adem van de genodigden kleine wolkjes, maar er is kaarslicht in overvloed en de muzikanten laten de champagne rijkelijk vloeien. Sopraan Naomi Beeldens zingt met een stemtimbre alsof ze in Parijs geboren is, de gasten wanen zich enkele uren in de kringen van Satie, Les Six en Jean Cocteau, op een soirée in Montmartre. Na deze heerlijke opmaat draagt het muziekcollectief Les Âmes Perdues zijn passie voor de jarige componist nog een jaar lang uit in vier salonavonden waarin ze telkens een ander aspect van de eclectische Poulenc belichten : religie, queerness, poëzie en cabaret.
Het eerste salon “Priez pour paix”, dat op 8 maart in een kerk plaats vindt, kondigen ze aan als een (eucharistie)viering gewijd aan het religieuze werk van Poulenc. Ze dromen hardop van nonnen, homo’s (of zijn het hobo’s?) en habijten. Van een lezing over Poulenc’s religieuze epifanie in Rocamadour. Van scènes uit Poulenc’s legendarische opera Dialogues des Carmélites, met de obligate guillotine en een kelkje miswijn.
Les Âmes Perdues, het zou de titel van een lied van Poulenc kunnen zijn. Hoe hebben jullie de naam van het collectief gekozen?
Isaak Duerinck, pianist: Nee, die naam is heel instinctief gekozen naar aanleiding van onze afstudeervoorstelling (2018) over de jaren ’20 in Parijs. Ik heb mijn thesis gemaakt over de invloed van entertainmentmuziek zoals jazz, music hall, circus, chanson op het leven en het werk van Poulenc. Naomi studeerde af met de productie La Voix Humaine, waaraan ik ook heb meegewerkt. Les Âmes Perdues klinkt nostalgisch, wat wel bij ons past. Ewout Lehouq, Naomi en ik voelen ons oude zielen in moderne, snelle, neo-liberale tijden waarin we onze weg proberen te vinden en de technologische middelen daarbij niet schuwen.
PIANO
Poulenc heeft nooit de binnenkant van een conservatorium gezien, zijn moeder leerde hem piano spelen en op zijn 16e kreeg hij privéles van Ricardo Viñes. Hij groeide uit tot een zeer goede concertpianist en begeleider die o.m. met de bariton Pierre Bernac de halve wereld heeft afgereisd.
Gabriel Tacchino die pas vorig jaar gestorven is, was de enige leerling die Poulenc ooit had en bij die man heb jij les gevolgd, Isaak. Hoe is dat gebeurd en wat draag jij daarvan mee?
ID: Op een dag, het moet 2018 geweest zijn, kreeg ik zowaar een Fb vriendschapsverzoek van Gabriel Tacchino die toen al 80 plus was. Misschien probeerde zijn assistent om het netwerk van de oude meester wat uit te breiden? Ik ben dan bij hem gaan voorspelen en na een stage in Turijn heb ik besloten om een jaar lang les bij Tacchino te gaan volgen aan de Schola Cantorum in Parijs.
Poulenc had Tacchino leren kennen toen hij de bejubelde pianist van de jonge garde was, op handen gedragen door von Karajan. Bij leven was Poulenc er al erg mee bezig wie er na zijn overlijden zijn oeuvre verder zou uitvoeren en op plaat zetten. Het was zijn innige wens dat Tacchino dit op zich zou nemen en daarom heeft hij hem uitgebreid pianolessen gegeven en alle keukengeheimen over de uitvoering van zijn muziek doorgegeven. Voor mij was het ronduit fantastisch om via Tacchino zo dicht bij Poulenc zelf te kunnen komen, pianistiek maar ook via de vele verhalen die ik te horen kreeg en door mijn talrijke bezoekjes aan het Parijse cultuurleven. Hij leerde mij over de metronoom, vingerzettingen, zinvoering, rechtdoor spelen, helderheid en over het pedaal, een van Poulenc’s dada’s. Mettez du beurre dans la sauce, zei hij, want voor Poulenc kon er nooit genoeg pedaal gebruikt worden. Enerzijds hield hij van la clarté française en is zijn muziek vrij helder, de partituur is nooit echt dens, de akkoorden zijn duidelijk hoorbaar, anderzijds wou hij de kleuren en harmonieën laten versmelten door ze onder te dompelen in een halo van pedaal. In elk geval hebben de lessen bij Tacchino een betere pianist van mij gemaakt, iets waar ik altijd dankbaar voor zal blijven.
UN MOINE ET UN VOYOU
Francis was de zoon van de vrome katholiek Émile Poulenc, afkomstig uit het platteland van de Aveyron en medestichter van het farmaceutisch concern Rhône-Poulenc. Zijn moeder Jenny Royer was een lichtvoetige Parisienne, die uitstekend piano speelde en ook van lichte muziek hield, l’ adorable mauvaise musique. Aan muziekjournalist Claude Rostand hebben we Poulenc’s etiket “half monnik, half kwajongen” te danken.
Wat zou jij aan die twee uitersten nog willen toevoegen?
ID: Poulenc zocht altijd naar het midden van de balans, zodra hij ergens was wou hij er ook altijd weg. Hij was een stadsmens met een drang naar de natuur. Hij was een society-figuur, die je op salonavonden kon ontmoeten o.m. bij la Princesse de Polignac, maar daar kreeg hij dan heimwee naar zijn landhuis Le Grand Coteau, in Noizay. Daar aangekomen organiseerde hij dan weer feestjes omdat hij Parijs miste. Poulenc had een heel ernstige kant, zoals in ons eerste salon zal blijken, maar uit zijn brieven bijv. blijkt dat hij over een stevige dosis humor beschikte en dat hij bijzonder vinnig uit de hoek kon komen. Hij leed aan angsten en onzekerheden. Poulenc was geen modernist, maar een van de laatste componisten die in de melodische, romantische traditie verder werkten, wat hem onzeker maakte. Zouden Boulez, Ligeti en die jonge garde hem wel interessant vinden? Zijn smaak en stijl kenden ook uitersten, de ene dag schreef hij een religieuze cantate en daags nadien een vederlicht stukje entertainment. Op zijn twintigste verkocht hij een bundel Beethovenmuziek om een ticket voor een optreden van Maurice Chevalier te kunnen kopen. Verder zorgden zijn homoseksualiteit en zijn complexe relaties voor veel innerlijke spanningen. Hij was een hypochondrische Bourgondiër die uiteindelijk op zijn 64e aan een hartaanval is gestorven.
PRIEZ POUR PAIX
Tijdens een vakantie in de Limousin verneemt Poulenc het overlijden van de getalenteerde Franse componist Pierre-Octave Ferroud, die op gruwelijke wijze omgekomen was bij een auto-ongeval in Hongarije en daarbij onthoofd werd. De gruwelijke dood van zijn jonge collega grijpt hem zo aan dat hij besluit om samen met Pierre Bernac een pelgrimstocht te ondernemen naar Rocamadour waar La Vierge Noire aanbeden wordt, dat was toen nog geen toeristische trekpleister.
“Terwijl ik nadacht over de kwetsbaarheid van het bestaan, trok het spirituele leven mij plotseling opnieuw aan. Rocamadour bracht mij terug naar het geloof uit mijn jeugd. Deze heilige plaats, met zekerheid de oudste van Frankrijk, had alles in zich om mij te bekeren.” Francis Poulenc.
Op 22 augustus 1936 heeft Poulenc in Rocamadour een mystieke ervaring waarna hij intensief op zoek gaat naar zijn religieuze wortels, sindsdien componeert hij veel meer koor- en religieuze muziek.
In het eerste salon brengt Les Âmes Perdues fragmenten uit ‘Litanies à la Vierge Noire’, een koorwerk dat Poulenc de avond na zijn openbaring al begint te schetsen. Hij had een replica van het houten beeld van de Zwarte Maagd gekocht en de tekst van haar litanieën, die hij op muziek gezet heeft. Verder brengen ze uiteraard enkele van Poulenc’s pianostukken, het driestemmige motet ‘Ave Verum Corpus’, fragmenten uit zijn allerlaatste compositie de Sonate voor hobo en piano uit 1962 waarin hij zichzelf citeert. Misschien een schietbedje vóór de dood? Les Âmes Perdues dragen de avond op aan alle slachtoffers van de oorlogen die op dit moment in de wereld woeden en die in Gaza in het bijzonder. Dus kan het bloedmooie ‘Priez pour paix’ niet ontbreken, een lied voor sopraan en piano uit 1938, op tekst van de 15e eeuwse dichter Charles d’ Orléans.
Voor Isaak Duerinck behoort de opera ‘Dialogues des Carmélites’ en dan vooral de eindscène tot het allermooiste wat er ooit is geschreven.
Hoe gaan jullie de rollende koppen laten klinken wanneer de kloosterzusters en Blanche op het schavot onthoofd worden?
ID: Oh, daar zijn we nog volop mee bezig. Misschien is ons eerste salon logistiek het ‘moeilijkste’ om met een klein collectief te brengen. Uiteraard doen we een beroep op bevriende zangers en muzikanten om mee te werken. We hebben geen orkest ter beschikking maar zetten wel al onze fantasie, ons jong geweld en eventueel een synthesizer in om met bescheiden middelen een en ander uit te proberen, grote werken in gereduceerde vorm te presenteren en zo onze liefde voor Poulenc uit te dragen. Francis zou het vast weten te waarderen.
“Priez pour Paix”, vrijdag 8 maart 2024 om 20u00 in de Heilige Geestkerk, Mechelsesteenweg 135 in 2018 Antwerpen. Vrije bijdrage.
De volgende salons zijn op 10 mei: Francis ‘Queer’ Poulenc, 4 oktober: Poulenc, de liedcomponist van de dichters Apollinaire, Éluard, Max Jacob, Louise de Vilmorin, … en 6 december: een slotfeestje in cabaretsfeer.
De kern van Les Âmes Perdues bestaat uit ISAAK DUERINCK (°1994) pianist, accordeonist, docent aan het conservatorium van Antwerpen. NAOMI BEELDENS (°1988), sopraan, performer met voorliefde voor muziektheater, hedendaagse en experimentele muziek, is coach Artistieke Eindprojecten aan het Koninklijk Conservatorium. EWOUT LEHOUCQ (°1987) performer, cellist, bas-bariton en contratenor.
