In 2006 had muziekrecensent Erik Voermans een interview met de componist Klaas de Vries. Dit naar aanleiding van diens koorwerk Stimmen-Engführung, oorspronkelijk bedoeld voor een aan de dichters Friedrich Hölderlin en Paul Celan gewijd muziekfestival in Berlijn. Het RIAS Kammerchor had het werk besteld, maar gebrek aan voldoende repetitietijd verhinderde uitvoering. Het bleef bij spijtbetuigingen. De première vond echter vrij kort daarna alsnog plaats, in het Amsterdamse Concertgebouw op 21 oktober 2006, door Cappella Amsterdam onder leiding van Daniel Reuss in het kader van de NTR ZaterdagMatinee. Jan Zekveld had op 1 maart van datzelfde jaar plaatsgemaakt voor Kees Vlaardingerbroek als artistiek directeur.
In het vraaggesprek liet De Vries zich niet van zijn meest optimistische kant zien. Hij vond het heel moeilijk om als componist in de maatschappij te fungeren. Dat overal aan werd getornd, dat alles wat ingewikkelder was dan een kreet of oneliner zich moest verdedigen en dit ook in de klassieke muziek goed te merken was. Dan waren er de orkesten en omroepen die het af lieten weten, met de ZaterdagMatinee als grote uitzondering. Zelfs in de kranten viel er veel minder te lezen over Nederlandse muziek dan vroeger het geval was. Waar kwam dat vandaan? Wilden de mensen die muziek dan echt niet meer horen? Was het koudwatervrees? Hij kreeg de laatste jaren compositieopdrachten vooral uit het buitenland: ‘Met mijn stukken gebeurt in Nederland he-le-maal niets.’
De Vries zag het ook aan wat hij als de ‘intellectuele elite’ bestempelde. Schrijvers en essayisten die zich op grote onderwerpen als oorlog en het clashen van culturen richtten, waarbij het soms over kunst ging, maar dan meestal over literatuur en nooit meer over muziek. ‘Dat was bij iemand als George Steiner wel anders. Maar de huidige elite heeft het over popmuziek. Ik vind dat de proporties zoek zijn. Misschien moeten we weer ondergronds gaan. Of de barricades op.’ Aldus De Vries.
In 2013 vond een vervolginterview plaats. De Vries, inmiddels 68, wond er geen doekjes om: dat zijn publiek erg klein was, zelfs binnen muren van de moderne muziek. Als hij meende iets heel toegankelijks te hebben gecomponeerd, bleek hij zich tot keer op keer weer daarin te hebben vergist omdat mensen het toch te moeilijk vonden. Zijn uiteindelijke conclusie: dat hij voor zichzelf componeerde, met als enige voor hem daarbij relevante vraag: werkt het? ‘Maar zelfs als het werkt, is dat nog geen enkele garantie voor succes. Als je succes wilt hebben, moet je de kant van Einaudi op, maar ik weet niet of dat nog iets met muziek te maken heeft.’
Op het nieuwe album Two Sonatas komen meerdere wegen samen. Om te beginnen is daar Jan Zekveld, de initiator, die bij wijze van inleiding het volgende over de Pianosonate van Klaas de Vries memoreert:
‘De Pianosonate van Klaas de Vries lag al meer dan dertig jaar in mijn kast. Ooit had de Engelse pianist Rolf Hind op verzoek van de BBC een opname gemaakt voor een project dat uitmondde in Three great pianosonatas of our century, niet minder dan dat. De andere stukken [waren] van Carter en Barraqué. Klaas leek zijn interesse in de Sonate, die in de Nederlandse pianoliteratuur geen evenknie kent, door de jaren heen bijna verloren [te zijn]. Niemand zou het immers kunnen spelen, interpretatief noch technisch. Het eerste deel met zijn wonderlijke stiltes, het tweede met zijn cascades aan figuren, tot het uiterst opgevoerde dynamiek en tempi, een inferno.
De Sonate bleef mij intrigeren en toen ik pianist Bobby Mitchell tegen het lijf liep liet ik niet na het stuk onder zijn aandacht te brengen. Hij zegde na zorgvuldige overweging zelfs toe het te willen spelen, dacht er wel een jaar voor nodig te hebben.
Tijdens die periode waren er talloze sessies en try-outs met de componist, maat voor maat elk detail minutieus uitgeplozen, het hoe en waarom van elke noot tegen het licht gehouden, de kleinste nuance afgewogen. Ook in Klaas’ brein bleek de Pianosonate in al zijn extremiteit weer tot leven te komen. Bovendien, nimmer had ik beseft hoezeer dit stuk voor de componist een niet minder extreem model had gekend, Beethovens laatste pianosonate op. 111. Hoe visionair, eigentijds, tot de dag van vandaag. En daar werd mijn idee geboren beide werken op te nemen met een bijzonder origineel en onconventioneel musicus, Bobby, die bovendien beide terreinen beheerst, de moderne concertvleugel voor De Vries en het hammerklavier voor Beethoven. Juist de keuze voor een klavier uit Beethovens tijd, een Conrad Graf uit ca. 1827, kon nog beter hoorbaar maken, tastbaar haast, hoezeer de componist de alleruiterste grenzen tart van zijn instrumentarium en bespeler. In deze context wilde ik de Pianosonate van Klaas de Vries tot klinken brengen.’
Voor wie die roerige, zo niet turbulente tijden niet of nauwelijks heeft meegemaakt: over Jan Zekveld en de vele rollen die hij in het muziekbedrijf heeft gespeeld valt op het internet veel te lezen, met name in de Volkskrant en Trouw. In de NRC werd hij getypeerd als ‘eigenzinnig, creatief en compromisloos’, deze zeer succesvollle artistiek leider van de ZaterdagMatinee van 1983 tot 2006, met een onderbreking van enkele jaren waarin hij artistiek directeur was van het Koninklijk Concertgebouworkest, waar hij in 1996 vertrok.
In 2006 vertrok Zekveld bij de ZaterdagMatinee. Zijn opvolger, Kees Vlaardingerbroek, stapte bij zijn aantreden op 1 maart 2006 in een gespreid bedje, want de programmering voor het seizoen 2006-2007 was nog onder Zekveld tot stand gebracht. De score op dat moment: ruim 1300 matinees, waarvan Zekveld er bijna de helft had geprogrammeerd. In dat laatste jaar had Zekveld het reeds aangehaalde Stimmen-Engführung van Klaas de Vries geprogrammeerd.
Zekveld is de vaderlandse muziekgeschiedenis vooral ingegaan als artistiek directeur en programmeur, in welke functies hij vele organisaties en instituten (waaronder ook het Muziekcentrum, voor de Omroep) heeft gediend. Minder bekend zijn zijn optredens als pianist, ook samen met Klaas de Vries als pianoduo in de periode 1965-1972. Two Sonatas geldt als hommage is aan deze oude studiegenoot voor diens tachtigste verjaardag.
