Van opdracht tot crowdfund steunactie

Eén jaar na haar overlijden viel Hadewych Hammenecker (1944-2020) een bijzondere, postume hommage te beurt tijdens een concert waarvoor haar man, prof. Willy Sansen, aan Johan Sluys een compositieopdracht had gegeven. De weduwnaar en de componist hadden gezamenlijk beslist dat het werk zou worden opgebouwd rond het systeem van de zeven chakra’s. Sinds het koppel Sansen-Hammenecker langdurig in het buitenland verbleven had was de vrouw zich immers erg gaan interesseren voor Zen-boeddhisme en oosterse cultuur in het algemeen. Het was de wens van de opdrachtgever dat Shabda Braham nog regelmatig zou worden uitgevoerd en deze week is het zover. Na de uitvoering in besloten kring krijgt het werk op 18 februari 2024 zijn eerste publieke creatie.

Mijn lichaam is als een boom
met wortels diep in de aarde

Van een herdenkingsconcert is Shabda Brahman geëvolueerd naar een meditatie-concert. Niet alleen heeft de componist zijn werk intussen hier en daar geretoucheerd, er zijn ook meditatieve teksten aan toegevoegd. Te vergelijken met de liturgische gebeden in de Zeven Laatste Woorden van Haydn, krijgt de toehoorder vóór elk deel een tekst te horen die zijn gedachten op weg zet naar een van de zeven chakra’s en van de bijhorende muziek. De teksten zijn van de hand van en worden gelezen door Katleen Van Bavel, radiomaker, samensteller en presentator bij Klara.

Derde chakra.

Dat de compositie nog een openbare uitvoering krijgt is best bijzonder. Na de creatie van hedendaagse muziek verhuist de partituur vaak voorgoed naar een lade waarin ze voor altijd blijft liggen. Ook al vindt Johan Sluys dat bij hem de derde chakra (het vuur) zijn minst ontwikkelde is, neemt hij toch maar mooi het initiatief en het risico om Shabda Brahman in eigen beheer aan de wereld te presenteren. De beslissing kwam er nadat een omslachtige subsidieaanvraag niets opleverde en een geïnteresseerde organisator op het laatste moment afhaakte.

De artistieke risico’s zijn klein: het werk heeft kunnen rijpen en het publiek is dezer dagen gewonnen voor avontuurlijke muziek met een zekere spirituele connotatie. Het financiële plaatje is een andere zaak.

Johan Sluys : “Het zou echt interessant zijn om eens uit te zoeken hoeveel van het subsidiegeld dat er intussen nog rest naar omkadering gaat en welk percentage naar de muzikanten zelf, laat staan de componist. Ik vergelijk de situatie graag met die van de boer die (ook) een levensbelangrijk product voor de mensen maakt, daarvoor luttele centiemen betaald krijgt terwijl de consument er enkele euro’s voor moet neertellen. Bij ons musici is er volgens mij iets gelijkaardigs aan de hand. De huidige subsidiestructuur laat niet meer toe om een losstaand concert te ondersteunen, zonder alle mogelijke (artistieke, financiële, promotionele …) partners kom je er gewoon niet meer aan te pas. De tijd dat de openbare omroep elke nieuwe partituur van klassieke muziek uitvoerde en opnam ligt al heel lang achter ons. 

De componisten die op uitnodiging kunnen schrijven zijn op één hand te tellen. Velen doen hun stinkende best om hier en daar toch eens te worden uitgevoerd. Of ze trekken naar het buitenland waar de kosten van een uitvoering lager liggen. Ik ben heus niet de enige gek die om de zoveel jaar eens flink zijn broek scheurt. De teller van de crowdfunding steunactie staat vandaag op € 1.100 terwijl de reële kosten bijna tien maal zo hoog liggen. Dat wordt dus spaargeld aanspreken, zeker?”

Vier en zeven.

Omdat er met Zenboedhisme muzikaal niet zo veel aan te vangen valt, vonden de opdrachtgever prof. Willy Sansen en de componist Johan Sluys het interessanter om aan de slag te gaan met de zevendelige structuur van de chakra’s, als kader voor de compositie. Ook wie niet aan yoga doet, heeft misschien wel weet van de zeven chakra’s die volgens de eeuwenoude hindoe-traditie zeven energiecentra zijn, mini-breinen van ons lichaam, elk met een andere frequentie. Ze zijn met elkaar verbonden en worden aan allerlei medische, psychologische en filosofische begrippen gekoppeld. Ze vertegenwoordigen verschillende aspecten van het menselijk functioneren zoals overleven, levensvreugde, wilskracht, liefde, communicatie, intuïtie en inzicht.

Logischerwijs bestaat Shabda Brahma uit zeven delen, waarvan de eerste vier ook (nog eens) verwijzen naar de elementen aarde, water, vuur en lucht. De muziek wordt gespeeld door een ensemble van zeven instrumenten: klarinet, hoorn, altviool, contrabas en drie percussionisten. De vier zangers die ook enkele (niet-klassieke) instrumenten bespelen zijn allemaal bas-zangers, wat verwijst naar de Tibetaanse monniken.

De letters H, A, D, E, C uit de voornaam Hadewych hebben het muzikaal thema gegenereerd dat doorheen het werk alom tegenwoordig is. De structuur van de eerste vier delen, die gemiddeld zeven minuten duren, is identiek en is opgebouwd volgens het principe van de Gulden Snede. Van een eerste muzikaal segment volgt er tot zeven maal toe een kortere variatie (met een coëfficiënt van 0,618) tot er uiteindelijk bijna niets meer overblijft. Het rustpunt ligt in het midden en zorgt voor een moment van meditatie. Studenten in de muziekanalyse zouden hier vast een mooie maar ook een zeer transparante kluif aan hebben.

Qua stijl is Johan Sluys in Shabda Brahma schatplichtig aan zowel Gérard Grisey als aan Tan Dun. Meer dan ooit is hij op zoek gegaan naar een passend instrumentarium. De vier elementen krijgen klank door middel van stromend water, een waterphone, rainstick, geribbelde buizen, woodblocks, …

Speciaal voor deze compositie heeft hij in Keulen zeven klankschalen laten ontwerpen die elkaars boventonen produceren en prachtig samen klinken. Je zou kunnen zeggen dat ze de Harmonie der Sferen van Pythagoras benaderen, het geluid van de kosmos.

Zondag 18 februari 2024 om 15u en om 17u,
in de pas gerestaureerde kerk van 3040 Sint Agatha-Rhode,
Inkom : €20, reserveren : mail naar jo*********@te*****.be
crowdfunding via: steunactie.nl/arts-culture/shabda-brahman-1/-18416
Wie een bijdrage doet, wordt vermeld in het programmaboekje.

https://www.youtube.com/watch?v=VRKBXm38Wvg

Het ensemble bestaat uit: 
Geert Baekelandt (klarinet), Guillame Michiels (hoorn), Dimitri Dumon, Silas Van den Spiegel en Gideon Van Canneyt (percussie), Jeroen Robbrecht (altviool), Ludo Joly (contrabas) en vier bas-zangers (Luc Martens, Lieven Van den Eede, Eli Paredis, Guillaume Morauw), onder leiding van Daniel Gazon.

Johan Sluys (rechts) is klassiek filoloog en pianist, haalde een master in de compositie bij Claude Ledoux en studeerde koordirectie bij Erik Van Nevel en Daniel Gazon. Hij is docent aan het conservatorium van Leuven.

Prof. Willy Sansen (links) is mede-oprichter van MICAS in Esat, het departement voor elektrotechniek van de KU Leuven. Samen met zijn echtgenote heeft hij vele jaren in het buitenland doorgebracht, waar zij interesse voor het Zen-boeddhisme opgevat heeft.