In zijn lange geschiedenis had de Elisabethwedstrijd één winnaar uit Armenië. In 2005 won Sergey Khachatryan de wedstrijd op twintigjarige leeftijd. Hij is één van de winnaars die niet vergeten zijn, na twee decennia. Op 29 maart speelt hij in een vol BOZAR samen het Nationaal Orkest van België het overbekende eerste vioolconcert van Max Bruch.

Slagwerk

Eerst speelt het orkest onder leiding van gastdirigent Michael Schønwandt Das Gastmahl während der Pest (2006) van Sofia Gubaidulina. Deze intussen 92-jarige Russische componiste raakte in de jaren tachtig bekend in het Westen, onder meer door het vioolconcert Offertorium, dat ze voor Gidon Kremer schreef. Das Gastmahl verwijst naar het gelijknamige drama van Pushkin, een dynamisch en contrastrijk stuk, waarin vooral de slagwerkers zich kunnen uitleven. Boven de koperblazers staan allerlei slaginstrumenten opgesteld, waarin de vier slagwerkvirtuozen van het NOB het hele stuk naar hartenlust tikken, trommelen, roffelen en soms ook heel hard slaan. Als om de ingedommelde luisteraar wakker te schudden.

Het stuk is nogal uitgesponnen en langgerekt, met dat materiaal had het korter en compacter gekund. Telkens wanneer je denkt dat het einde komt, herneemt ze opnieuw een motief of een thema. Alsof we naar een moeizame geboorte luisteren van een baby die niet uit de moederbuik wil. Ik lees dat Sofia Gubaidulina geboren is op 24 oktober 1931. Dat is exact dezelfde dag dat mijn nog levende schoonmoeder is geboren, ook in het toenmalige Oostblok. Het stuk doet me denken aan haar. Ze was haar hele leven vroedvrouw.

Max Bruch en Eugène Ysaÿe

Khachatryan speelt met kracht en finesse. Hij heeft ook veel variatie in zijn vibrato, dat vaak intens zinderend klinkt. In dit overbekende concerto doet hij hier en daar iets origineels met boogstreken of dynamiek. Hij speelt met gemak en maturiteit, alsof hij elke dag in een grote concertzaal voor het orkest staat. Vooral in het trage deel valt het me op hoe geraffineerd, ingetogen maar des te intens hij speelt. De strijkers van het NOB helpen hem daarin, omdat ze soms heel zacht egaal klinken, een bedje waarop Khachatryan dan ook heel zacht, bijna intiem kan spelen. Soms wordt het trage deel van dit vioolconcert als een intermezzo gezien tussen het virtuoze eerste en eclatante derde deel. Met Khachatryan is het een volwaardig deel, vol intense lyriek.

Na de laatste noot van de virtuoze finale barst het applaus los. Hij speelt nog een korte bis en dan pauze, denkt iedereen. Maar zo gauw zijn we niet van hem af. Zonder iets te zeggen zet hij de viool aan zijn kin en begint met de zachte trage lage la waaruit de derde solosonate van Eugène Ysaÿe wordt geboren. Een hele sonate van Ysaÿe wordt zelden als bis gespeeld. Vanavond heeft het alles te maken met zijn Ysaÿeproject, dat hij pas heeft afgewerkt en dat ook na het concert tijdens een meet and greet wordt gepresenteerd. Het bijzondere eraan is dat hij de zes solosonates van Ysaÿe heeft opgenomen met de Guarneri waarop Ysaÿe zelf heeft gespeeld. Dat vertelt hij nadat hij na het stormachtige applaus de microfoon neemt en begint aan zijn causerie. Over hoe Brussel en deze zaal hem aan het hart liggen, sinds zijn overwinning in 2005. Hij vertelt ook over zijn project en de cd met de zes solosonatas gespeeld op Ysaÿe’s viool.

Stradivarius

Komt er nog iets na dit lange bisnummer en het praatje? Ja hoor, het eerste deel van Ysaÿe’s vierde sonate. Hij heeft het natuurlijk in de vingers, maar uiteindelijk duurden de twee bisnummers en zijn causerie bijna even lang als het hele Bruch-concerto ! Of hij dit concert ook op die Guarneriviool heeft gespeeld, vraag ik achteraf aan iemand van het orkest. “Neen, het was een andere viool”. Jammer, denk ik. “Maar die andere viool is een Stradivarius van vijf miljoen!”. Khachatryan heeft iets nederigs over zich, wat hem des te meer een integere musicus maakt. Een naam om niet gauw te vergeten.

Na de pauze speelt het NOB nog uittreksels uit de suites gebaseerd op Prokofievs ballet Romeo en Julia. Michael Schønwandt heeft een ietwat maniëristische manier van dirigeren.

Het valt op dat hij zijn armen nooit strekt, de ellebogen vormen altijd een hoek. Geen grote bewegingen, alsof hij tussen de bomen het bos niet wil zien. Misschien had het NOB met weidsere gebaren een opener klank. Maar dit is puur speculatie, ze spelen prachtig. Vooral bij de strijkers valt de gave, egale klank op.

Violist Sergey Khachatryan heeft de harten veroverd vanavond. Na het concert koop ik zijn cd “My Armenia”, met behalve Aram Khachaturian werk van voor mij onbekende Armeense componisten. Net zoals op de Elisabethwedstrijd in 2005 speelt hij op de cd samen met zijn zus Lusine. “Dedicated to the 100th Commemoration of the Armenian Genocide” staat er op de hoes. Nog een volk dat het met verdrijving en volkerenmoord moest bekopen in de eerste helft van de twintigste eeuw. Gelukkig heeft het Armeense volk zijn beste zonen de wereld ingestuurd, zoals we vanavond hebben ervaren met Sergey Khachatryan.

• WIE: Sergey Kachatryan en het NOB
• WAT: Gubaidulina, Max Bruch en Prokofiev
• WAAR & WANNEER: Bozar Brussel, op 29 maart 2024
• FOTO’S: © Armena Narinyan.