Het is een Brussels gezelschap op een Gents festival, in de 19de-eeuwse Lullyzaal van de opera met 20ste-eeuwse muziek die in de 21ste eeuw door velen nog altijd hedendaags genoemd wordt. Muziek van Arnold Schönberg, gebracht “in de geest van Schönberg” zoals de titel van het concert zegt.
Je moet het zien als een re-enactment van wat er exact 100 jaar geleden gebeurde in zijn Verein fur Musikalische Privataufführungen. Daar staan de vijf leden van Het Collectief borg voor. Schönberg had genoeg van het muziekonderwijs uit zijn tijd en, zoals overal elders in Europa, wou hij als opvoedkundige dat onderwijs hervormen. Denk maar aan Steiner, Montessori, Russell… Met zijn initiatief, zijn concertorganisatie, zijn Verein, wou hij breken met de gewoontes van het traditionele Weense establishment. Wat het publiek ervan vindt, was voor hem niet van belang. Er was toen trouwens geen pers toegelaten om er over te schrijven. Alleen kunstenaars en “kunstvrienden” waren welkom. Dan kon een werk, om het goed te begrijpen, zelfs een tweede en… keer gespeeld worden. En denk nu niet dat er alleen werk van Schönberg te beluisteren viel. Dat zal dus nu ook zo zijn. Eerst Debussy, en twee keer Schönberg. Dat alles vertelt ons Festivaldramaturg Jan van den Bossche in zijn prima inleiding.
Debussy’s Prélude à l’après midi d’un faune hoeft geen apart betoog. En met de ervaring en rijpheid van Het Collectief klinkt dat wonderlijk. Heerlijk hoe Toon Fret op fluit en Julien Hervé op klarinet de thema’s van het werk van mekaar overnemen en aan mekaar doorgeven, ondersteund door twee strijkers en een uitstekende pianist. Ze speelden het in een nieuw arrangement van de jonge Belgische componist Tim Mulleman.
Schönberg hoorde niet graag dat zijn composities atonaal genoemd werden. Ze hadden wel een “andere” tonaliteit, vond hij. En dat begrijp je makkelijkst als je die Verklärte Nacht hoort, zeker in die stemmige bewerking voor pianotrio van Steuermann. Een uiterst geconcentreerde cellist, violist en pianist brengen, elk met hun eigen klankwereld, hun timbre en temperament, het schrijnend verhaal van de man wiens vrouw hem op een maannacht bekent dat ze een kind van een ander draagt. In de muziek hoor je het dramatische verloop van de wandeling en het gesprek, tot en met de ontknoping: de aanvaarding van de misstap door de verdrietige echtgenoot.
Echt Schönberg zoals we hem écht kennen uit de lessen muziekgeschiedenis, met die voor zijn tijd en zijn publiek nieuwe klanken, kwam er met de Kammersymphonie nr 1. Hij componeerde die voor een ensemble van 15 muzikanten, maar vroeg zijn beste leerling Anton Webern om een arrangement voor vijf solisten, en dat was dan ook wat we van Het Collectief te horen krijgen. Het stond op het programma bij hun eerste concert in 1998. En ze hebben het dus probleemloos in de vingers. Voor het publiek ook nu wellicht moeilijker dan de toegankelijke stukken die het eerst te horen kreeg. Maar de uitvoerders zelf speelden het met een zichtbaar plezier. En het leent er zich ook toe, met zijn vele onverwachte wendingen en uithalen. Een exuberant slot was dat.
Het applaus achteraf duurde lang. Waarop Toon Fret, altijd in voor een grapje, de toehoorders vroeg of ze dat laatste stuk nog eens wilden horen zoals dat gebeurde ten tijde van Schönbergs Musikverein. Hij wachtte niet op een antwoord, de muzikanten kropen weer achter hun pupiter. En plots klonken voor de tweede keer opnieuw en tot grote opluchting van het publiek, de ‘zachtgevooisde’ klanken van Debussy’s Prélude. Arnold Schönberg ten spijt.
- WAT: “In de geest van Schönberg”, Prélude à l’après midi d’un faune, Claude Debussy [arr. Tim Mulerman], Verklärte Nacht, Arnold Schönberg [arr. Eduard Steuermann], Kammersymphonie nr.1 [arr. Anton Webern],
- WIE: Het Collectief [Wibert Aerts (viool), Julien Hervé (klarinet), Thomas Dieltjens (piano), Toon Fret (fluit), Martijn Vink (cello)]
- WAAR: Lullyzaal, Opera Gent (in het kader van Gent Festival van Vlaanderen)
- WANNEER: dinsdag 7 september 2021
