Als je gerenommeerde internationale orkesten wil horen, dan kan je zonder twijfel terecht bij Bozar. En dan zie je ook dirigenten met naam en faam bezig. Eind 2023 kwam hier Jordi Savall nog langs en om 2024 te beginnen was er nu Riccardo Muti, allebei tachtigers maar lang niet afgeschreven. Met zijn Chicago Symphony Orchestra (CSO) start hij in Brussel een nieuwe Europese tournee en dat is al een tijdje geleden. Niet te missen dus, het zijn steevast uitzonderlijke gebeurtenissen. Op het programma staat dit keer een nieuw stuk van minimalist Philip Glass, ondertussen ook al 86. De titel: The Triumph of the Octagon. Het werk beleefde pas eind september zijn première in Chicago en nu dus een Europese première in Brussel.
Het was een bestelling bij Philip Glass van het CSO-orkest om hun Riccardo Muti te eren bij zijn benoeming tot emeritus muziekdirecteur voor het leven. Muti vertelde Glass over het mysterieuze middeleeuwse Castel del Monte in zijn Italiaanse Puglia en hoe indrukwekkend mysterieus hij als kleine jongen dat kasteel vond, met zijn acht achthoekige torens en plattegronden. Het verhaal bleef hangen bij de componist en hij schreef er een even verrassende als mysterieuze compositie over.
Een enthousiast ‘ bravo’ voor de maestro vanuit de zaal en daar was Riccardo Muti dan. Sluik haar als altijd, kloeke tred, één en al ernst en meteen aan de slag met die nieuwe Philip Glass. Zachte strijkers zijn eerst aan zet met harp, dan hobo, klarinet en ook nog fluit en stilaan komen dan die herkenbare Glass-klanken er door. Een golvend en herhaald ritmisch patroon, breed uitgestreken net als de weidse maar rustige armbewegingen van de dirigent. Halverwege versnelt het tempo, aanzwellend tot er heel plots en onverwacht een einde aan komt. Verrassend, dát wel, zo’n erg kort Italiaanse verhaal over dat wondere kasteel. Nog geen 13 minuten lang, op en top minimalistisch dus…..
Met de Italiaanse symfonie van Mendelssohn komt repertoire werk aan bod. Met vastberaden blik en zuinige bewegingen blijft Muti zijn orkest leiden. Maar ja, zo’n professioneel team heeft genoeg aan een opgetrokken wenkbrauw om correct te reageren voor die wisselingen van dynamiek in dat heerlijke openingsdeel, dat allegro vivace, dat o zó populaire en plat gedraaide stuk, maar dat o zó perfect en dit keer verheven uitgevoerde deel. Vergeet radio, cd’s, streaming of wat dan ook, ga toch voor “live”! Je kan zoveel intenser al die verschillende partituurlagen volgen en zien, al die secties onderscheiden, al die telkens wisselende dynamieken horen. En dan dat zwierige andante, gevolgd door die kleurige hoorns in het moderato. Wat vond Mendelssohn aan die hele compositie dan zo imperfect dat hij er nog voortdurend aan sleutelde zodat het pas na zijn dood is gepubliceerd? Die finale, dat presto kan toch niet vrolijker. Hoe spetterend is die inzet en hoe zuiver spelen al die muzikanten zowel stil waar nodig en luid waar moet. En Riccardo Muti is het levend bewijs dat een dirigent geen circusartiest hoeft te zijn en dat een orkest ook met zuinige gebaren in toom kan worden gehouden.
Het concert omvatte dus meerdere muzikale tijdsgewrichten. Na Mendelssohn en Glass was er Prokofjev, zijn vijfde symfonie. Stevig symfonisch werk geschreven in 1944 toen de oorlog nog bezig was en voor het eerst uitgevoerd toen de overwinning nabij was. Het andante zit vol koperblazers en een uitgebreide percussie sectie die in samenspel gaan met soms donkere en dan weer snijdende strijkers. Minder zwaar, vrolijker volgt het tweede deel met dat typische Prokofjev idioom van een hamerend ritme waar dan weer een lyrische passage doorglijdt. In de finale draaft een opgewekt orkest rustig naar een derde versnelling waar alles culmineert in een daverende overwinningsroes.
Onder luid applaus feliciteert Riccardo Muti terecht alle pupiters en ook die grote groep uitstekende cellisten. Een ingetogen extraatje is na al dat feestgedruis welkom. Hij kiest voor het “Intermezzo” uit Manon Lescaut en wil zo hulde brengen aan zijn landgenoot Puccini die honderd jaar geleden hier in Brussel overleed.
WAT: Philip Glass, The Triumph of the Octagon; Felix Mendelssohn-Bartholdy, Symfonie nr.4, op.90 “”Italiaanse”; Sergej Prokofjev, Symfonie nr.5, op.100.
WIE: Chicago Symphony Orchestra, o.l.v. Riccardo Muti
WAAR: Henri Le Boeuf zaal, Bozar, Brussel
WANNEER: donderdag 11 januari 2024.
