Je weet het natuurlijk al lang want het heeft al uitgebreid in vele kranten gestaan. Die opera van Kurt Weil met die moeilijke titel is nu te zien in Antwerpen en Gent, en dan nog in regie van Ivo Vanhove. Er valt veel over Weil en zijn “Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny” te vertellen. Maar lees nu ook eens iets anders dan een journalistiek krantenartikel. Probeer eens het boekje dat musicoloog Pieter Bergé schreef. Het is even toegankelijk als wat recensenten schrijven en vooral veel grondiger.

Grondig is het werkje in elk geval. De auteur toont ook nu weer zijn erudiete kracht als goeie communicator. Het is niet echt een programmaboekje bij de nieuwe productie in Antwerpen en Gent. Het kondigt zich aan als “onmisbare lectuur voor de operaliefhebber, de cultuurminnaar en de professionele muzikant”.

Eerst schetst Bergé de weg die Weill en Brecht volgden naar hun echte opera, via hun eerdere Mahagonny-songspiel en de Dreigroschenoper en vertelt hoe anti-Wagner die weg wel was en hoe jazzy eigentijds. Geen mythologisch ‘heldendom met woudgewemel’ maar ‘nieuwe hedendaagsheid’ met actuele thematiek, geen slaapverwekkende oneindige melodieën maar prikkelende klanken uit de toen nieuwe en ‘boomende’ muziekindustrie, geen Gesamtkunstwerk maar een nummeropera die het moest hebben van de songs.

Vervolgens gaat hij in op de maatschappelijke context waarin het werk is ontstaan, het tijdperk van de Weimar-republiek (1918-1933), bespreekt de structuur van het stuk aan de hand van de opschriften die Brecht en Weill gebruiken om de scènes aan te kondigen, overloopt de drie bedrijven (opkomst, bloei en verval) ook met de verhalen van de personages, en hoe het Luilekkerland Mahagonny een Lustoord wordt, “waar niets is wat men niet kan kopen” en ten onder gaat aan “de vijandschap van allen tegen allen.”

Het essay is gebaseerd op de vele teksten die Weill en Brecht zelf schreven over hun werk en is ook nog doorspekt met vele citaten uit de opera en verwijst naar talrijke auteurs die de opera en dus ook de auteur en componist analyseerden. Interessant lezen zijn ook de paragrafen waarin Bergé connecties en analogieën zoekt en vindt in het verhaal met parabels uit Bijbel en Nieuw Testament.

Even interessant zijn de bedenkingen rond al die fascinatie voor de Verenigde Staten, voor de vooruitgang aldaar. Getuige het gebruik van die talrijke Amerikaanse plaatsnamen en het Engelse in de songs. Bekijk ook die veelzeggende illustratie eens: in het boekje staan boven mekaar twee foto’s afgedrukt uit 1930, één van de skyline uit Berlijn, horizontaal, en die van New York, verticaal. Amerika, model of doembeeld? Het verhaal zelf van de opera, schrijft de auteur, verwijst natuurlijk ook naar de aantrekkingskracht die bij avonturiers in het Avondland leefde voor het fenomeen van de goudzoekers in Alaska. En voor het slapstick element, dat zo duidelijk in Mahagonny zit, halen Brecht en Weill wellicht ook hun inspiratie bij de filmkomedies van Charles Chaplin (The Goldrush) en Buster Keaton (The Navigator), aldus Bergé. En dan is er nog de muziek die een nieuw publiek naar de opera moest trekken. Hij wijst op de verschillende muzikale stijlen en technieken die bij het componeren zijn toegepast, van jazzy schlagers tot koraalgezang. En ook op de tegenstelling tussen Brechts soms cassante teksten en Weills milde muziek en illustreert dat muziekanalytisch.

Bergé zet deze opera heel breed en vooral diepgaand in een muzikaal en maatschappelijk referentiekader. Een grondige bestudering van teksten van Bertolt Brecht, Kurt Weill, Lotte Lenya en vele anderen moet hieraan vooraf zijn gegaan. Een dramaturg kan hier alleen maar jaloers op zijn. De auteur lijkt met deze studie klaar om zelf de opera te regisseren en te dirigeren.

WIE: Pieter Bergé

WAT: Kurt Weill Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny

UITGAVE: Operatheek, Opera Ballet Vlaanderen en Universitaire Pers Leuven (ISBN 9789462703346)