Festival 20·21, muziek van de 20e en 21e eeuw
TRANSIT, festival van de hedendaagse muziek
12 september tot 26 oktober 2024 in Leuven
Al van bij de start in 1994, toen Festival 20·21 nog ‘Festival van Vlaams-Brabant’ en later ‘Novecento’ heette, was het de bedoeling van festivaldirecteur prof. em. Mark Delaere om niet louter ‘mooie muziek in de beste uitvoeringen’ naar de mensen te brengen maar telkens weer naar samenhang en betekenis te zoeken. Omdat ook de huidige artistieke leiders Pieter Bergé (20·21) en Maarten Beirens (Transit) graag lijnen tussen de gespeelde werken weven, lijkt het vaak alsof elk concertprogramma een compositie op zichzelf is. Het publiek weet dat het voornamelijk muziek van na 1900 te horen zal krijgen, maar openen met Schönberg, we zien het niet veel festivals doen, faut le faire.
20·21 dat traditioneel samen opent met het academiejaar van de universiteitsstad wil naar eigen zeggen zijn dertigste verjaardag op eerder bescheiden wijze vieren. Wel zeker is dat het intussen verwende concertpubliek weer eens verrijkt buiten zal komen.
150 – 100
Is het omdat de twee festivals 20.21 en Transit zelf jarig zijn, maar het valt op dat deze editie een grotere aandacht heeft voor verjaardagen van componisten. Twee belangrijke en misschien nog te onbekende 150-jarigen wilden ze niet laten liggen. Daarom opent de reeks uitzonderlijk al vóór de start van het academiejaar op 13 september, uitgerekend op de verjaardag van Arnold Schönberg (1874). De peetvader van de Amerikaanse avant-garde Charles Ives werd kort nadien in datzelfde grand cru jaar 1874 geboren. Het ‘preludeconcert’ wordt een avontuurlijk Weens-Amerikaans tweeluik, aangevuld met Anton Webern, Henry Cowell, Frederic Rzewski en Ferruccio Busoni die 100 jaar geleden overleed. Kenner van dit repertoire en vriend van het festival is de pianist Daan Vandewalle.
Omdat dé Ives-specialist en auteur van Listening to Charles Ives. Variations on His America prof. em. Peter Burkholder in september toevallig in ons land is voor een congres over muziek na 1900, opent het festival zelfs nog een dag eerder. Op 12 september geeft Burkholder, die van Ives zijn levenswerk heeft gemaakt, een lezing waarin hij de luisteraar warm maakt en voorbereidt om echt ‘open mind, open ears’ te luisteren naar de misschien wel meest eigenzinnige en radicale componist uit de muziekgeschiedenis.
Is this the man of thousand thrones
who strew’d our earth with hostile bones
and can he thus survive?
Twee weken later, op 26 september is de 150- jarige Schönberg opnieuw te horen in het pianokwintet Ode to Napoleon Buonaparte, waarin de joodse componist op uiterst persoonlijke wijze in 1942 vanuit de VS sarcastisch commentaar geeft op de gebeurtenissen in Europa dat hij ontvlucht is. De snijdende woorden uit het gelijknamige gedicht van Lord Byron die Schönberg op muziek zette zullen net niet zingend maar eerder ritmisch gedeclameerd worden door niemand minder dan Dietrich Henschel. Trio Khaldei, uitgebreid met Tony Nys (altviool) en Maximilian Lohse (viool) openen het concert niet alleen maar besluiten het ook nog eens met Ode to Napoleon. Weten dat je een stuk twee keer zal horen kan een bijzondere concertervaring met zich meebrengen en biedt de kans om dieper in een stuk te duiken. Bij de tweede uitvoering kan je misschien op andere parameters letten dan bij de eerste meer algemene beluistering. Misschien ervaren we zo hoe variabel het luisteren naar een werk kan zijn, want kunnen we ooit tweemaal dezelfde muzikale rivier oversteken? Tussenin zijn delen uit Beethovens Eroica te horen in een bewerking voor pianokwintet door Ferdinand Ries en het Piano Quartet van Aaron Copland. Lof en Afgrijzen voor een autoritaire leider, in één adem.
Jarig zijn is ook achterom kijken naar wat goed is geweest. Voor het ‘echte’ openingsconcert op 23 september, de start van het academiejaar, grijpt het festival – tot vreugde van wie er toen bij was – terug naar een fel gesmaakt programma uit 2018 toen componist Daan Janssens op vraag van het festival Schuberts liedcyclus Die schöne Müllerin voor een grotere bezetting heeft bewerkt. Schubert blijft ongemoeid maar in Janssens’ Eine schöne Müllerin krijgen de melodieën een rijke, hedendaagse klankwereld toebedeeld. Op gepaste momenten voegt hij eigen intermezzi toe op tekst van Fernando Pessoa uit het Boek der Rusteloosheid. De cd-opname die Spectra o.l.v. Filip Rathé intussen met tenor Thomas Blondelle maakte (in 2018 zong Thomas E. Bauer) wordt op de dag van het concert voorgesteld. Een hebbeding, door de originele muzikale inhoud maar ook door de vormgeving die toevertrouwd werd aan beeldendramaturge Lise Bruyneel die sinds jaar en dag het visuele aspect van 20·21 verzorgt.
EINE SCHÖNE MÜLLERIN van Daan Janssens opname van de première in 2018 met Thomas E. Bauer
65 – 25
Wie één sonate kan schrijven, kan er net zo goed 24 schrijven, moet componist Frank Nuyts hebben gedacht. Met zijn bekende overvloed aan energie en ideeën heeft hij in de loop der jaren de eerbiedwaardige pianosonate hedendaags leven ingeblazen. In het spoor van Mozart, Haydn, Beethoven of Schubert schreef hij 24 virtuoze en sprankelende sonates op maat van verschillende pianisten. Op Transit, dat by the way ook al 25 jaar bestaat, spelen Elisa Medinilla, Jan Michiels en Barbara Baltussen de sonates 8, 16 en 24 die hen op het lijf geschreven zijn. Wie weet wordt dat een zelfportret-concert? In elk geval komt er in Leuven met twee jaar vertraging, alsnog een feest voor de 65e verjaardag van Frank Nuyts, die weet dat COVID-19 lang kan nawerken. Wie de integrale cyclus van 24 sonates door 18 verschillende uitvoerders, telkens voorzien van een unieke inleiding door de componist wil meemaken, moet het laatste weekend van september naar Quatre Mains in Gent.
20
Voor de Maleisische componist Kee-Yong Chong is deze editie van 20·21 een vorm van thuiskomen. Pas afgestudeerd aan het Conservatorium van Brussel bij Jan Van Landeghem en Daniel Capelletti kreeg hij in de beginjaren van Transit de kans om een Belgische creatie te presenteren. Op 19 oktober keert Chong terug naar Leuven als een van de toonaangevende componisten uit Zuidoost-Azië met een creatie in opdracht van het festival.
© Chantal De Waele
EX NIHILO
Ex Nihilo, is niet alleen de titel van het concert met Brecht Valckenaers op 15 oktober,
ex nihilo is ook de manier van werken van het festival. Met uitzondering van Grain de la Voix die op 30 september een muzikale collage brengt rond de Messe de Notre Dame van Guillaume de Machaut zijn alle concertprogramma’s ook nu weer ‘from scratch’ ontstaan en langzaam gerijpt na een uitwisseling van ideeën tussen de uitvoerders en de samenstellers. Om tot een samenhangend concertprogramma te komen vloeit er vaak veel inkt, vliegen de e-mails over en weer. Zo ook het collage-concert Ex Nihilo rond muziek van György Ligeti.
Als 20·21 en bij uitstek Transit in de lente hun brochure de wereld insturen, is veel van de muziek die daarin vermeld staat nog niet eens geschreven. Terwijl u dit leest is Brecht Valckenaers de interludia voor het Ligeti-concert nog aan het schrijven of aan het bijwerken. In 1951 was de Roemeens-Hongaarse Ligeti een jonge componist van 27 die helemaal vastzat en zijn muziektaal wilde heruitvinden. Wat kon hij doen met één enkele noot? Met één interval? Met bepaalde ritmische principes? Al zoekend ontstond het pianowerk van elf stukken Musica Ricercata. Pianist-componist Brecht Valckenaers, die nog enkele jaren jonger is dan Ligeti toen, werkt deze muziek verder uit, rekt ze op tot een volwaardig concertprogramma met zowel vijf eigen interludia als vijf verbindende fragmenten van Lachenmann, Kurtag, Crumb, Cowell en Bartók.
In 1951 I began to experiment with very simple structures of rhythms and sonorities as if to build up a ‘new music’ from nothing. What can I do with a single note? With its octave? With an interval? With two intervals? With certain rhythmic relationships?
Györgi Ligeti.
! FEEST !
Het podium van de Soetezaal in STUK zal veel te klein zijn, want voor het eerst in zijn geschiedenis presenteert Transit een heus symfonie-orkest. 80 studenten van d’Academie Podium Sint-Niklaas spelen zowel Dali’s Dream? van Luc Brewaeys als de creatie van Ropes van de Belgisch-Syrische componist Shalan-Alhamwy, een musicus met wortels van Homs tot in Gent. Verwacht muzikale tradities van Gnawa-muziek uit Marokko tot westerse romantiek. De bagala, oed en percussie uit het Midden-Oosten geven extra kleur aan het orkest.
Woodcut by Conrad Felixmüller of the composer Erwin Schulhoff, Prague 1924. © Lindenau-Museum, Altenburg, VG Bild-Kunst.
Het meest feestelijke moment van het festival is weggelegd voor de themadag op 13 oktober die omwille van de gemeenteraadsverkiezingen uitzonderlijk pas om 13u30 begint en dit jaar gewijd is aan de Tsjechische grootmeesters Bohuslav Martinu, Leos Janáček en Erwin Schulhoff. Czech That! omvat twee concerten, een voor strijkers en een voor blazers en percussie. Hoogtepunt wordt de Dans van de filosofen, ballerina’s, boksers, criticasters, parvenus, … in het satirisch ballet Le Bourgeois Gentilhomme van Erwin Schulhoff die de would-be-aristocraat van Molière en Lully in 1926 opnieuw vorm gegeven heeft. Het festival dat altijd groot belang hecht aan een nauw gedoseerde visuele component van de muziek, heeft voor deze voorstelling tekenares Gerda Dendooven geëngageerd om met pen en potlood mee te musiceren. Zeven blazers van I Solisti en een batterij van vijf percussionisten verdwijnen zoveel mogelijk in de orkestbak, om de scène vrij te maken voor de decors van Dendooven en om haar on the spot verder te laten tekenen. Gaat ze misschien aan de slag met de politieke actualiteit van 13 oktober? Een concert om letterlijk naar uit te kijken.
Na het avondconcert bent u welkom in de foyer van de Stadsschouwburg om te klinken op 30 mooie jaren en meteen al op de verdere toekomst van Festival 20·21. En verder hardop dromen over de nieuwe Leuvense concertzaal waarvan de eerste steen nog altijd moet worden gelegd? Intussen kan u wel al de gloednieuwe zaal op de Philipssite ontdekken, modernistisch ingericht, makkelijk bereikbaar en zeer geschikt voor kamermuziek. De akoestiek kan u testen wanneer het Ragazze Quartet zowel Dvořák speelt als ook de twee vrouwelijke Amerikaanse componisten Ruth Crawford Seeger en Florence Price. Muziek From the New(est) World, op 3 oktober 2024.
Uiteraard is er niets mis met u te laten meevoeren en simpelweg te genieten van zoveel met zorg geprogrammeerde concerten, al is het goed te weten dat het de bedenkers niet alleen hierom te doen is. Voor artistiek directeur Pieter Bergé “is de concertzaal geen vluchtheuvel om te bekomen van de overweldigende werkelijkheid, het is een plek om over die werkelijkheid te reflecteren en waar meerdere interpretaties mogelijk zijn.”
Voor concerten, data en tickets zie de website
