Toen Alain Platel een jaar geleden met de dansers van Opera Ballet Vlaanderen aan de slag ging stelde hij hun de vraag: “Wat willen jullie vandaag de dag graag op het podium zien?” Hij kreeg te horen: schoonheid… troost… omarming. Alain Platel is 67 jaar. Hij hoeft zich niet meer te bewijzen en wil stilaan uitbollen. Misschien is deze voorstelling wel zijn opus magnum. Het werd een verkennende tocht met veel componenten.

Een trio, complementair in de kunst: muziek – Steven Prengels; scenografie – Berlinde De Bruyckere; regie – Alain Platel maakten deze voorstelling tot een indrukwekkende ervaring. ‘Ombra’ is aards en rijk en bundelt verstilling, pijn, sprankels humor en schoonheid.

Prengels weet emoties in instrumentale muziek, aria’s en koorwerk om te zetten in een collage van oude composities van o.m. Bach, Beethoven, Samuel Barber, Mozart  en die vervolgens te isoleren en een hernieuwde artistieke context te geven in relatie met nieuw eigen werk.

De Bruyckere heeft een grote affiniteit met de natuur. Ze barst van ideeën over organische architectuur, gebaseerd op hoe dingen in de natuur geconstrueerd zijn. Op de scène een gigantische wijdvertakte boom van 12 meter hoog. Ze is geboeid door de veerkracht van bomen, hoe ze meedeinen in de wind. Deze mega sculptuur is geen monoliet, maar  trilt en buigt mee wanneer dansers er inklimmen.

Met zijn intelligente, inschattende blik weet Alain Platel het potentieel van dansers en koor helemaal in beeld te brengen. Inclusiviteit staat voor hem voorop. Als orthopedagoog werkte hij met getraumatiseerde mensen. Hun aparte gedragingen en convulsies  komen weer in zijn beeldentaal. Waar ligt de grens tussen lichamelijke beheersing en controleverlies, van bezit van het lichaam en bezeten zijn? Hij ziet de schoonheid van het lelijke, afwijkende, beschadigde lichaam waar hij vreugde en waardigheid tegenover stelt.

Hij voegt er nog gebarentaal aan toe. Gesproken taal is lineair. Gebarentaal is vierdimensionaal, gebruikt de ruimte in combinatie met de tijd, mimiek en het lichaam.  Platel weet al die elementen te bundelen en de ruimte te vullen met pulserende energie die tegelijk spiritueel, louterend, sensueel en intelligent is.

Als het voordoek opgaat staat centraal die knoert van een boom, een massa volk er omheen in bewondering en een gewijde stilte. ‘Ombra’… een boom die liefdevol en teder  schaduw biedt. Een plek waar mensen rust vinden in donkere en woelige tijden. In die schaduw is het heerlijk toeven. Na een aantal minuten stijgt een  frêle stem op uit de stilte. TK Russel, de Congolese zanger, zingt a-capella de bravourearia ‘Ombra mai fu’, een gesprek tegen een boom. Dit gegeven komt uit de opera Xerxes van Händel. Een aria met een enigszins ironisch bedoelde tekst en toch een geliefd nummer is geworden bij droeve omstandigheden. Een curieuze echo van ontroering.

De dansers van Opera Ballet Vlaanderen verbluffen weer door hun veelzijdigheid. Er wordt op pointes gedanst daar vrouwen én mannen. Ze hebben allemaal hun eigen moves in een georkestreerde chaos  die dan

weer uitkristalliseert tot een simultane reeks bewegingen van enkele dansers.  Het is spelen met ruimte: dollen en dan weer in de pas lopen. Het individu versus gemeenschap.

Het koor wordt betrokken in grotere danssequenties,  niet met grote bewegingen, eerder subtiele: het optrekken van de schouders en in drie neergaande pulsen weer naar normaal, of ter plekke kleine draaibewegingen naar links en rechts maken. De kracht van de collectiviteit spreekt hieruit. Bij het zingen van Beethovens’ mannenkoor uit Fedelio wordt de tekst met de handen omgezet in gebarentaal. Deze simultane bewegingen zijn een dans op zich. De dansers van de compagnie OBV bewegen niet alleen op de begane grond maar klimmen ook in uit de boom.  Nestelen er zich in. Huiveringwekkend door de schoonheid is het meerstemmige, poëtische en wereldberoemde ‘Agnes Dei’ van Samuel Barber. De handen worden in een rituele cadans voor de mond en de ogen gebracht. Een symbolische geste voor stom en blind zijn voor het leed van de wereld. Prengels zorgde ook voor een prachtige solistische partij voor TK Russell.

In een slowmotion op barokmuziek verstrengelen de dansers in elkaar. Een apart  tableau. Je weet niet meer aan wie de armen of benen toebehoren. Het mensenkluwen wordt compacter en compacter. Tot het stilaan weer uit elkaar valt. Ik was zo geïntrigeerd en geconcentreerd naar de dansers aan het kijken dat ik verrast vaststelde dat de boom geruisloos gevallen was. Meteen was er betrokkenheid en zorgzaamheid. Het milieu, de natuur verdient onze aandacht. De takken werden gestut, omzwachteld.

‘Ombra’ is een bombardement van visies, smaken, intenties. Een van de dansers kruipt en hangt in de boom als een lenig aapje. Deze voorstelling heeft niet de punch van C(h)oeurs. De vechtlust van Alain Platel heeft plaats geruimd voor ingetogenheid. Dan gaat de voorstelling stilaan naar het einde toe. Waar de schaduw van de boom in het begin bezongen wordt in ‘Ombra mai fu’ plaatste Prengels het sublieme ‘Soave sia il vento’ uit Mozarts Cosi fan tutte “Moge de wind zacht zijn, en de golven rustig. En dat elk van de elementen mag ingaan op onze wensen.” De hele cast beweegt traag naar voor terwijl ze met de armen het kabbelen van de golven uitbeelden. Prengels brengt zowel TK Russel, alle dansers, het koor én orkest samen in deze hoopgevende melodie. De sereniteit die uitgaat van dit slotlied is als een warm deken dat je omhult. ’Ombra’ is een meerstemmige voorstelling die niet probeert één dwingende esthetiek of vormentaal op te leggen. Door de setting, muziek, dans en sprekende lichaamstaal word je in je stoel gedrukt. Het is even bekomen van de emotie.

‘Ombra’ een voorstelling met een ongrijpbare dimensie. Een ontmoeting tussen zangers, dansers en muzikanten, elk met hun eigen achtergrond, maar ook tussen componisten uit verschillende periodes. Vertolkers die stuk voor stuk excelleren in hun vakgebied. Het publiek was overdonderd en verrukt en bracht in een langdurig applaus een hommage aan de creativiteit en inleving van de hele cast én ook aan de zielsverwant van Alain Platel: de grote Gerard Mortier.

• WAT; ‘Ombra’
• WIE: regie, Alain Platel, muzikaal concept en compositie: Steven Prengels, scenografie: Berlinde De Bruyckere, zang: TK Russell, koor en orkest Opera Ballet Vlaanderenkoor
• WAAR & WANNEER: Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen, 31 maart 2024
• FOTO’S: © Koen Broos