Klassiek Centraal kreeg onlangs de kans om een interview af te nemen met Koen G.J. Vlaeyen, voorzitter van het Musica Fura ensemble. Wat volgt is een inkijkje in het prachtige verhaal en de bijzondere dynamiek van Musica Fura, een ensemble dat met passie de muziek van weleer tot leven brengt.
Ervaringen en Oorsprong
Hoe zijn jullie als ensemble bij elkaar gekomen en wat bracht jullie samen in de eerste plaats?
Het ensemble is ontstaan eind jaren 1970. De aanzet waren de stages oude muziek die jaarlijks plaatsvonden in de abdij van Marche-Les-Dames tussen 1972 en 1979. Door ontmoetingen met andere muzikanten heeft mijn broer Johan toen het ensemble opgericht. Bij de start van het ensemble bestond de groep uit een vijftal personen.
Wat was jullie eerste gezamenlijke optreden, en hoe hebben jullie dat ervaren?
De eerste optredens dateren van het jaar 1978. We werden toen een aantal maal gevraagd om jaarlijkse ledenvergaderingen van organisaties op te luisteren, onder meer in het kasteel van Beloeil in authentieke kledij. Vanzelfsprekend was dit voor ons een unieke belevenis! Na deze specifieke gelegenheden zijn we dan zelf concerten gaan organiseren, eerst op kleine schaal in en rond Tervuren.
Welke klassieke componist heeft jullie het meest geïnspireerd in het vormen van jullie ensemble?
Niemand precies. In de beginjaren waren we vooral actief in het ruime renaissance repertoire met zang en renaissance instrumenten zoals viola da gamba, luit, blokfluit, trombone en slagwerk. We deden ook wel eens een uitstapje naar de vroege barok.
Wat was het keerpunt in jullie loopbaan dat leidde tot het succes dat jullie nu ervaren?
Na een aantal jaren van stilte heb ik Musica Fura weer geactiveerd rond 2010 om een nieuw project leven in te blazen. In 2008 kwam ik namelijk via een vreemd toeval op het spoor van de facsimile van de bundel Polyhymnia Caduceatrix & Panegyrica van Michael Praetorius, gepubliceerd in 1619. Het omvat 40 werken van 2 tot 21 en meer stemmen. Door het werk te bestuderen kwam ik tot de conclusie dat het zeker de moeite waard was om het opnieuw naar het publiek te brengen. Michael Praetorius heeft namelijk zelf nauwkeurig beschreven hoe hij wenst dat de werken worden uitgevoerd. Het vraagt echter een grote bezetting tot een 30-tal muzikanten. Na enkele jaren voorbereiding met uitkiezen van de werken en aanmaken van de partituren hebben we ons eerste concert met een selectie uit de Polyhymnia verzorgd in Tervuren. Dit was meteen een groot succes, een volle kerk met een enthousiast publiek.
Loopbaan en Repertoire
Hoe bepalen jullie welk repertoire jullie spelen? Is er een specifieke reden waarom jullie bepaalde stukken kiezen?
We hebben besloten om de Polyhymnia verder te exploreren. Dit is schitterende muziek die relatief onbekend is. En we merken dat het publiek onze uitvoering hiervan erg smaakt! We weten niet alles, maar we hebben een sterk vermoeden dat een aantal werken uit die tijd nog niet zijn uitgevoerd.
Hoe hebben jullie je repertoire in de loop der jaren zien evolueren, en hoe heeft dit jullie als ensemble gevormd?
In de beginjaren waren we voornamelijk actief in het repertoire van de 15e en 16e eeuw. Door de jaren heen zijn we steeds meer gaan focussen op de vroege 17e eeuw. Dit is de periode tussen de renaissance en de barok. Het is een periode waarin heel veel gezocht wordt naar nieuwe uitdrukkingsvormen in de muzikale taal. Daarom is ze voor ons zo interessant.
Zijn er specifieke componisten of werken die jullie telkens weer uitdagen of inspireren?
Sinds de ontdekking van de Polyhymnia van Michael Praetorius hebben we besloten om hier verder aan te werken. Deze bundel blijft een hele rijke bron van muzikale ideeën en het is bijzonder interessant om de uitgeschreven aanwijzingen in praktijk om te zetten. Daarnaast zijn er zeker ook componisten zoals de Poolse componist Marcin Mielczewski of de Tsjechische Samuel Capricornus die heel interessante muziek hebben geschreven. Van beiden hebben we al muziek gebracht in kleinere projecten.
Hoe gaan jullie om met de interpretatie van klassieke stukken? Hebben jullie een gezamenlijke visie of vinden er discussies plaats?
De kern van Musica Fura bestaat naast mezelf nog uit Christine Lejeune die het ensemble dirigeert. Samen doen we de voorbereiding van de werken in onderling overleg en rekening houdend met de gegeven aanwijzingen. In een project met een handvol muzikanten kan je inderdaad meer inbreng van anderen vragen. Bij een project met een groep van 30 muzikanten is dat zo goed als onmogelijk.
Samenwerking en Dynamiek
Hoe zouden jullie de dynamiek binnen het ensemble beschrijven? Hoe beïnvloedt deze dynamiek jullie muziek?
We hebben een aantal criteria waaraan onze muzikanten moeten voldoen als ze in het ensemble willen opgenomen worden. Het moeten uiteraard goede muzikanten zijn, maar ook fijne mensen. Wij maken ook geen onderscheid qua leeftijd, afkomst of geaardheid. De jongste deelnemer is 28 jaar oud, de oudste is net 90 geworden. Dit maakt dat het ensemble ook een groep vrienden is, wat het werken veel gemakkelijker maakt en voor het publiek ook een extra dimensie geeft aan de uitvoering.
Wat doen jullie om de onderlinge band te versterken, zowel muzikaal als persoonlijk?
De keuze van de muzikanten is hierbij een belangrijk element, maar ook kleine zaken zoals het aanbieden van thee en koekjes tijdens de pauze van de repetities versterkt de band tussen de muzikanten. Het biedt hen de mogelijkheid om mekaar beter te leren kennen tijdens een ontspannen babbel.
Hebben jullie elk een specifieke rol binnen het ensemble, naast het bespelen van je instrument?
Naast Christine Lejeune en mezelf hebben de andere leden van het ensemble voornamelijk een uitvoerend rol. We hebben altijd wel een luisterend oor en houden zoveel mogelijk rekening met de feedback die we krijgen vanuit de groep. In projecten met een kleiner aantal muzikanten is de inbreng van elke muzikant belangrijker.
Uitdagingen en Succesverhalen
Wat was de grootste uitdaging die jullie als ensemble hebben overwonnen?
Eén van de aanwijzingen van Michael Praetorius is om deze muziek ruimtelijk te brengen, wat erop neerkomt dat we vier groepen muzikanten hebben, één vooraan, één achteraan en twee aan de zijkanten. De dirigente staat in het midden. De meeste muzikanten zijn deze situatie niet gewend en moeten dus leren om niet op het gehoor maar alleen op de slag van de dirigente te spelen. Wij zijn dit nu zo gewend dat het als vanzelf gaat, mits de afstanden niet te groot worden. Ideaal is een afstand van ongeveer 25 meter tussen voor- en achterkant.
Kunnen jullie een moment beschrijven waarop jullie als ensemble echt in harmonie waren, zowel muzikaal als emotioneel?
Omdat we ruimtelijk werken, omringen we het publiek met onze muziek. Er zijn vele momenten geweest waarop alles zo mooi samenvalt en je voelt dat het hele ensemble maar ook het publiek hierdoor geraakt wordt. En door die perfect geschreven harmonieën gaat het kerkgebouw ook mee fungeren als klankkast waardoor de effecten nog meer worden verrijkt. Dit zijn de momenten waarbij na de uitvoering reacties komen dat onze manier van uitvoeren het puur muzikale niveau overstijgt.
Hebben jullie ooit getwijfeld aan de toekomst van het ensemble? Zo ja, hoe zijn jullie daarmee omgegaan?
Het blijft altijd een financiële uitdaging om projecten van deze omvang op de planken te brengen, zeker als we het in eigen beheer doen. Dan moeten we creatieve oplossingen vinden om het financieel plaatje rond te krijgen.
Wat was een van de meest memorabele optredens en waarom staat deze jullie zo bij?
Voor mij blijft de tweede concertreis naar Duitsland een memorabel moment. We waren toen uitgenodigd door het Praetorius Gesellschaft uit Creuzburg om op te treden als “Festconcert” op hun jaarlijkse “Praetorius Tage”. Het concert ging door in de Nikolaikirche in Creuzburg, de kerk waar Michael Praetorius gedoopt werd. Op zich al een hele eer. Na het concert werden we onthaald op een langdurig overdonderend applaus. De volgende dag hebben we nog een concert verzorgd in de Marienkirche in Wolfenbüttel, de stad waar Michael Praetorius gewerkt heeft en de kerk waarin hij begraven ligt.
Toekomst en Ambities
Wat zijn jullie muzikale doelen voor de komende jaren?
De Polyhymnia omvat 40 werken, goed voor zo’n 6 uur muziek. Wij vinden dat deze muziek zo mooi maar tegelijk ook zo onbekend is. Daarom willen we het werk graag verder exploreren en bovendien is er de intentie om de Polyhymnia integraal op CD uit te brengen.
Hoe zien jullie de toekomst van klassieke muziek, en wat is de rol van jullie ensemble daarin?
We denken dat er altijd wel een vraag zal zijn naar optredens van een ensemble dat de muziek brengt zonder versterking.
Invloed en Erfenis
Hoe denken jullie dat jullie muziek het publiek raakt? Krijgen jullie vaak feedback van luisteraars, en hoe beïnvloedt dat jullie?
Wij voelen dat het publiek onze specifieke manier van uitvoeren enorm apprecieert, en ze uiten dit ook door hun applaus en individuele feedback. Dit bewijst voor ons dat deze wijze van uitvoering echt aanslaat en duurzaam blijft.
Wat zouden jullie willen dat jonge muzikanten leren van jullie pad en ervaringen?
Eén van onze aandachtspunten is het betrekken van jong talent in onze productie om hen een eerste podiumervaring te geven in een groot project. We hebben over de loop van de jaren een aantal van hen zien uitgroeien tot gevestigde waarden.
Hoe heeft het werken in een ensemble jullie persoonlijk en muzikaal gevormd?
Het leert je heel veel – zowel in kleine groep als in een grotere – over communiceren met mensen, je energie met ze delen zodat ze je graag volgen in je project. Op muzikaal vlak laat het je ook evolueren, je ontwikkelt verder jouw instrument, maar op een andere manier dan puur solistisch. Je blijft ook in contact blijven met de andere muzikanten. In vocale muziek leer je als instrumentist ook tekst spelen in plaats van enkel noten.
Musica Fura is een ensemble dat projectmatig werkt. De bezetting hangt dus af van wat het project vraagt. In de grootste configuratie bestaan het ensemble uit:
– 5 sopranen
– 3 alten
– 3 tenoren
– 3 bassen
– 3 viola da gamba
– 1 violone
– 2 cornetti
– 3 bazuinen
– 3 theorbes
– 1 orgel continuo
– 1 dirigente
Wilt u meer informatie of contact opnemen met het ensemble, dat kan via onderstaande links:
