*** De Münchener pianiste Margarita Höhenrieder neemt ons met haar Pleyel vleugel uit 1850 rechtstreeks mee naar de jaren veertig van de negentiende eeuw. Naar Leipzig gaat de reis, waar we het dan nog gelukkige echtpaar Robert en Clara Schumann aantreffen. Clara met haar eersteling op de arm, Robert nog onwennig als kersverse echtgenoot, die zijn bruid slechts na een rechtszaak aan de klauwen van zijn bezitterige schoonvader wist te ontrukken.
Het heeft hem slapeloze nachten en een zenuwinzinking gekost. Want Clara’s vader, Friedrich Wieck, was niet alleen enkele jaren zijn pianodocent geweest, pa had zijn talentvolle oogappeltje opgeleid tot een op jeugdige leeftijd in heel Europa bejubelde concertpianiste. Hij was geenszins van plan zijn investering te niet te doen door haar uit te huwelijken aan een gemankeerde concertpianist, die als componist zijn toppunt nog moest bereiken en bovendien een weinig stabiele indruk maakte.
Liefde overwint echter alles. Tijdens de zestien jaar dat hun huwelijk duurde was het de rationele Clara die de getormenteerde, onevenwichtige Robert op het juiste spoor wist te houden. Ze bewonderde haar man en ze was een gedreven pleitbezorgster van zijn werk. Daarmee leverde ze een wezenlijke bijdrage aan diens toenemende roem. Maar dat ging wel ten koste van haar eigen ontwikkeling als componiste, die tot stilstand kwam na de dood van haar man in 1856. Als componiste raakte ze in de vergetelheid.
Het is daarom niet vreemd dat werk van Clara Schumann nog maar mondjesmaat op CD is verschenen. Het doet echter onrecht aan een vrouw die één van de muzikale spelbepalers van haar tijd was. Gelukkig is het tij aan het keren en treedt Clara langzaam maar zeker uit de schaduw van Robert.
Het valt te betreuren dat Clara haar carrière als componiste na de dood van haar man in 1856 niet verderzette. Componeren was mannenwerk vond ze, daar moest een vrouw zich niet in mengen. Er was toch ook nog nooit een vrouw geweest die iets fatsoenlijks gecomponeerd had, zou zij dan de eerste zijn?
Toch verwierf ze als componiste zo’n goede reputatie dat een beroemdheid als Johannes Brahms bij haar te rade ging. We mogen dan ook blij zijn met de weinige composities die we van haar hebben.
Gelukkig heeft ze haar invloed als pianiste wel kunnen doen gelden, en hoe! Ze groeide uit tot een van Europa’s beroemdste pianisten. Haar loopbaan was praktisch gemotiveerd. Als kostwinner wist ze door de inkomsten uit haar optredens te voorzien in het onderhoud van haar acht kinderen. Ze groeide uit tot de belangrijkste ‘klassieke’ pianiste van de negentiende eeuw, de tegenpool van de door haar verafschuwde Romantische wildeman Franz Liszt.
En tot slot was ze een gevierd pedagoge, hoewel ze veel minder school heeft gemaakt dan aartsvijand Liszt, wiens nalatenschap tot op vandaag de dag nog voelbaar is in de wondere wereld van de piano.
Door op deze CD werk van de echtelieden te combineren kiest Margarita Höhenrieder voor de confrontatie en het contrast. Ze heeft daarbij gekozen voor relatief onbekende jeugdwerken. Dat werkt uitstekend. We komen regelrecht in de intieme sfeer van het salon van de Schumanns terecht, waar je meteen hoort dat Clara als componiste misschien toch wel wat de mindere was van Robert. De hier gepresenteerde Sonate in G en de drie Romances moeten het in kwaliteit afleggen tegen Papillons en Sonate in G van Robert.
De verliefde Clara schreef de hoekdelen van haar Sonate in G als kerstgeschenk voor haar man in 1841, toen ze nog maar net getrouwd waren. Hij wist het geschenk wel te waarderen. Niet verbazend, want het is een toegankelijk stuk, vol opgelegde hartstocht en tederheid. Heel diep graaft Clara echter niet, dit is echte speelmuziek.
Ook de drie Romances zijn een duidelijke liefdesverklaring aan haar man. En ook hier leverde Clara weer een proeve van bekwaamheid, zonder dat het echt meeslepend wordt.
Maar waar Clara haar liefde op bijna rationele wijze uit, is bij Robert naast ongetemde hartstochten ook de waanzin nooit ver weg. Een groter verschil is nauwelijks denkbaar.
Zijn Papillons, een twaalftal zeer originele, korte schetsen geïnspireerd op de roman Vlegeljaren van Jean Paul, bieden inzicht in zijn door hevige stemmingswisselingen geteisterde brein. Daar gieren soms wel heel zware vlinders rond! Robert wist desondanks grilligheid en een veelheid aan ideeën in een duidelijke vorm te gieten, iets waar zijn gade nog wel eens moeite mee had, getuige het laatste deel van haar Sonate.
In zijn niet zo vaak gespeelde Sonate G komt de luisteraar in een soort emotionele rollercoaster terecht. Dit is Robert Schumann zoals we hem kennen, himmelhoch jauchzend und zum Tode betrübt, maar niet altijd even toegankelijk, ongeduldig struikelend over zijn ideeën.
Margarita Höhenrieder, onze gids naar dit bewogen verleden, is een ontdekking, Ze loopt in Duitsland al jaren mee op het hoogste niveau, maar is in onze streken ten onrechte niet bekend. Met deze CD levert ze een belangrijke bijdrage aan de heersende Clara Schumann revival. Maar juist door haar werk tegenover dat van haar man te stellen, maakt ze ook duidelijk dat Robert ongetwijfeld de betere componist was en niet voor niets eeuwige roem verwierf.
Höhenrieder is volledig in de huid van de componisten gekropen. Ze weet feilloos alle stemmingen van Clara en Robert te schetsen met het rijke muzikale palet dat haar originele instrument haar biedt. De verliefdheid van Clara, de gekwelde grilligheid van Robert, en alles wat daartussen zit, het wordt de luisteraar onversneden voorgezet. Knap ook zoals ze ondanks de grote emoties toch een intieme huiskamersfeer weet op te roepen. Je waant je bij de Schumanns op de thee.
Dit zijn misschien geen topstukken uit het pianorepertoire, maar ze verdedigt ze met verve. Haar toewijding en haar liefde voor de Schumanns maakt elk gemis ruimschoots goed. Daardoor is dit toch een CD die je graag nog eens afspeelt en die ik u graag aanbeveel.
Ook de hier bespeelde Pleyel levert een bijdrage aan het luisterplezier. Die “zit haar als gegoten”! Wat mij betreft levert Höhenrieder hier dan ook nog een geslaagd pleidooi voor het gebruik van “period instruments”.
Sehnsucht, Sturm und Drang in de huiskamer, mooier wordt het niet!
- WIE: Margarita Höhenrieder
- WAT: Piano Works by Clara & Robert Schumann op een originele Pleyel van 1850
- UITGAVE: Solo Musica 312
