Op het eerste gezicht lijkt een orkestrale liedcyclus moeilijk te rijmen met de rebelse aard van Louis Andriessen. Maar The Only One, binnenkort op cd, blijkt een uitdagende mix van de eclectische mezzosopraan Nora Fischer en de ongemakkelijke waarheden van de Vlaamse dichteres Delphine Lecompte.

Louis Andriessen (Utrecht, 1939) is in de eerste plaats bekend om zijn uitgesproken opvattingen over de relatie tussen muziek en sociaal milieu. Nog steeds vers in het collectieve geheugen ligt de Aktie Notenkraker (1969). Andriessen en zijn rebellenclub verstoorden een uitvoering van het Concertgebouworkest onder leiding van Bernard Haitink. Zij vonden de toenmalige repertoirekeuze te elitair. Muziek is er voor allen, en niet voor de happy few – aldus Andriessen en de zijnen. Volgens Andriessen doet de sociale context in alle creatieve fasen zijn intrede, bijvoorbeeld al bij de opdracht voor het schrijven van muziek. Budgetten, verwachtingen, procedures en zelfs de orkestratie worden gestuurd door beleidskeuzen die sociaal zijn beïnvloed. Slechts de bepaling van toonhoogte en ritme vloeien voort uit de muziek zelf.

Vernieuwende orkestratie
Andriessens opvattingen leidden tot een moeizame verhouding met de bezetting van het traditionele symfonieorkest. Naast strikte beperking van het aantal strijkers voegde hij partijen uit alle hoeken en gaten van het instrumentenrijk toe: elektrische gitaar, basgitaar, Hammondorgel, saxofoon, marimba en forsere percussie zijn Andriessens handelsmerken geworden.
Zijn compositorische fundering vond hij bij Kees van Baaren (Den Haag) en Luciano Berio (Milaan). Die basis opende in eerste instantie het venster naar klassieke inspiratiebronnen als Strawinsky (ritme) en Johann-Sebastian Bach (precisie). Maar snel stond hij open voor Count Basie, Charlie Parker, Motown en Chaka Kahn. De minimalistische stijl importeerde hij uit de Verenigde Staten. Toch was zijn persoonlijke variant minder omfloerst dan die van zijn Amerikaanse helden Steve Reich en Terry Riley. Hij voegde er een flinke schep Hollandse directheid aan toe. Maar dat was nog niet genoeg. Verzet tegen de kleinburgerlijkheid van de vorige eeuw manifesteerde zich ook in zijn openheid naar niet-muzikale invloeden, zoals Plato (De Staat), Mondriaan (De Stijl) en Dante (La Commedia).

Schurkachtige gedichten
… zo ook in The only one. De cd is gebaseerd op vijf gedichten van de Vlaamse dichteres Delphine Lecompte. “Deze geestige, intelligente, experimentele en soms schurkachtige gedichten fascineerden me meteen. Mijn aandacht ging uit naar het verre Amerika, met zijn grote traditie van songwriting”, zegt Andriessen in het persbericht. Onbetwiste ster van de cd is de Amsterdamse mezzosopraan Nora Fischer, die haar wortels heeft in funky groove, jazz en pop. Na een valse start op het conservatorium van Amsterdam zette zij haar opleiding voort aan het Complete Vocal Institute in Kopenhagen. Daar leerde zij vocale technieken die ver van de traditionele klassieke opleiding staan. Sindsdien steekt zij veel van haar klassieke projecten in een nieuw en kleurig jasje. Een betere introductie bij Andriessen kon zij zich niet wensen.

Expressief en theatraal
Andriessen schreef The only one in opdracht van o.a. de Los Angeles Philharmonic, die het stuk onder leiding van Esa-Pekka Salonen in mei 2019 in première bracht. Deze uitvoering is opgenomen voor de cd. Ook NTR ZaterdagMatinee en BBC Radio3 waren bij de totstandkoming betrokken.
De titelsong The only one begint met een poederdroog a capella dat zich strofisch ontwikkelt tot lieflijke, onschuldige motieven. Het is een muzikale zwerftocht door de grootstad en de muziek volgt het gedicht. Blazers en strijkers spelen compacte repetitieve passages, met soms nerveuze trillers. Via een melancholische constatering dat talenten vergelen eindigt het stuk in een hysterische schreeuw, slechts begeleid door ritselende percussie.
In The early bird worstelt de verteller met de perceptie dat haar persoonlijkheid ongewild in verband wordt gebracht met beelden in haar gedichten. Zij verlangt ernaar onbekommerd naar haar werk te kunnen fietsen, net zoals zo vele anderen waar “grains of sand and used condoms are spat in my face”. Ook hier is Nora Fischer expressief en theatraal aanwezig. Andriessen is erin geslaagd om Lecomptes poëzie en Fischers zang zodanig in elkaar te verweven dat een nieuw kunstwerk is ontstaan.
Broken morning is een dansje voor een kwetsbaar meisje dat een café betreedt waarin iedereen haar toejuicht: “Welkom”! Fischer laat hier een zacht wiegend vibrato toe, complementair aan de eenvoudige begeleiding van gitaar en piano. Het lijkt bijna klassiek.

Op deze cd hoort de luisteraar een synthese van Andriessens compositorisch parcours. Het rebelse besteedt hij uit aan Delphine Lecompte, muzikaal en theatraal stuntwerk aan Nora Fischer, reflectie en bespiegeling houdt hij voor zichzelf. Ook dat is vernieuwend. Daarmee blijft Louis Andriessen ‘the only one’, de enige.

• WAT: The only one – Louis Andriessen
• WIE: Los Angeles Philharmonic, Esa-Pekka Salonen (dirigent), Nora Fischer (mezzosopraan), Delphine Lecompte (poëzie)
• UITGAVE: Nonesuch, 0075597917338, verschijnt op 5 maart 2021
• BESTELLEN: JPC
• FOTO’S: Marco Borggreve, BBC, Barbican