De Opéra Royal de Wallonie doet het weer: een weinig bekend en zelden opgevoerd werk knap in scène zetten: Hamlet van Ambroise Thomas (1811-1896). Dit keer met een uitgesproken hedendaagse toets want regisseur Cyril Teste combineert in zijn productie de mogelijkheden van theater met film. De vertolking van de twee protagonisten Lionel Lhote en Jodie Devos verzekert alvast een schitterende voorstelling.
Zoals zijn iets jongere tijdgenoot Charles Gounod behaalde Ambroise Thomas zijn grootste operasucces met een opera gebaseerd op Goethe, Mignon. Zijn bewerking van het Shakespearestuk Hamlet is met succes in Parijs gecreëerd in 1868 maar verdween in de twintigste eeuw uit het gangbare repertoire, op twee fragmenten na, het drinklied van Hamlet in het tweede bedrijf en de waanzinscène van Ophélie. Aan Ophélie wijdt Thomas trouwens bijna het volledige vierde bedrijf. Hij wijzigde zonder scrupules nogal wat aan het origineel van Shakespeare. Zo liet hij Hamlet tot koning van Denemarken kronen en maakt hij Gertrude medeplichtig aan de moord op de koning, maar daar struikelde men in de Franse opera van de negentiende eeuw niet over. Het belangrijke is een romantisch drama te produceren en daar is Thomas ongetwijfeld in geslaagd. Zowat het grootste verraad aan Shakespeare is een “happy end”, waarbij Hamlet eindelijk de wraak uitvoert op Claudius en hij tot koning wordt uitgeroepen: “Vive le roi Hamlet”. Voor latere uitvoeringen in Londen wijzigde Thomas zelf dat slot tot een tragisch einde met de zelfmoord van Hamlet. Cyril Teste kiest voor het originele slot waarbij Hamlet opnieuw wordt opgezocht door de Geest, die zich terugtrekt tussen het volk en Hamlet eenzaam achterlaat met zijn taak als nieuwe koning.
Focus op de intimiteit
Claudius is koning van Denemarken geworden nadat hij zijn broer vermoord heeft. Hij trouwt met de weduwe. Hamlet, de zoon van de overleden koning krijgt bezoek van de Geest van zijn vader, die hem opdracht geeft zijn vader te wreken. Ophélie en Hamlet zijn op elkaar verliefd. Door middel van een toneelopvoering “La Mort de Gonzague” krijgt Hamlet zekerheid over de schuld van Claudius als moordenaar. Hij verwijt zichzelf dat hij hem niet meteen gedood heeft. Hamlet luistert een gesprek af tussen Polonius en Claudius en komt te weten dat Polonius, de vader van Ophélie, medeplichtig is aan de moord. Hij wijst nu brutaal de liefde van Ophélie af. De Geest herhaalt dat Hamlet zijn vader moet wreken, maar zijn moeder moet ontzien. Ophélie is gek geworden en in haar waanzin verdrinkt ze. Als ze ten grave gedragen wordt, is Hamlet vertwijfeld en na een finaal bezoek van de Geest, heeft hij eindelijk de kracht Claudius te doden. Hij wordt tot koning uitgeroepen.
De politieke intrige van de moord op de koning is uiteraard de rode draad van het verhaal en de motor achter de wraakgevoelens van Hamlet. Maar de regie beklemtoont overduidelijk de innerlijke tocht van de personages. Het levert in samenhang met de romantische partituur van Ambroise Thomas een diversiteit van gevoelens op, die de (lange!) voorstelling continu boeiend en aangrijpend houdt. Hierbij levert het gebruik van de filmbeelden een belangrijke bijdrage. Ze tonen herhaaldelijk close ups van de personages en vooral van hun gelaatsuitdrukkingen, zodat je als toeschouwer als het ware meegezogen wordt in hun emoties. De hoogmoed van Claudius, de vertwijfeling van de moeder Gertrude, die zich verscheurd voelt tussen hoogmoed als koningin en angst en pijn als moeder. De rollercoaster van emoties bij Hamlet, van wraak en onmacht, over liefde en haat. De tederheid van Ophélie en het verdriet dat tot waanzin leidt. De beelden worden soms over een strook bovenaan de scène getoond, maar vaker – en zeker efficiënter – verdeeld over drie panelen als achtergrond van de scène. Ook de filmische projectie in het vierde bedrijf met de verdrinking van Ophélie is zeer mooi. Minder geslaagd (en overbodig) vind ik de korte stukjes als inleiding van een bedrijf met de back-stage voorbereiding zoals bij vb de grime van een gezicht. Maar het is detailkritiek. Ook aanwezigheid van de cameramensen op de scène is soms storend, maar voor het concept onvermijdelijk….
Soberheid levert expressie
Het decor op zich is bijzonder sober en bestaat enkel uit een spel met enkele witte kaders die verplaatst of verwijderd worden, en een tapijt dat uit- of opgerold wordt. Als enige rekwisiet een bed (vb. bij de liefdesaria tussen Hamlet en Ophélie) of een soort altaar met bloemen (“maagdenpalm” volgens het libretto) voor de viering van het huwelijk tussen Ophélie en Hamlet. Betekenisvol wordt exact dezelfde decorplaatsing herhaald bij de graflegging van Ophélie, wat meteen het schrijnende van de mislukte liefde tussen Hamlet en Ophélie beklemtoont. Bij het “decor” kunnen we misschien ook rekenen dat de regie herhaaldelijk personages vanuit de zaal laat optreden. Zo verschijnt bij zijn eerste optreden de “Geest” letterlijk van tussen het publiek, wat uiteraard indruk maakt zeker met de mooi-galmende basstem van Shadi Torbey. Ook de optredens van het koor en een paar keer van de solisten Hamlet en Ophélie vanuit de zaal missen hun effect niet om de toeschouwer dichter te betrekken bij het gebeuren.
Muzikale spanning
De muziek van Thomas in deze opera ademt uit alle poriën nostalgie en angst. De wil naar wraak beheerst Hamlet, en laat hem enkel – en dan nog nauwelijks – los in de enkele liefdestaferelen met Ophélie. Lionel Lhote verpersoonlijkt op een verbluffend knappe manier zowel vocaal als qua acteur zijn personage. Hij zit opgesloten in zijn eigen wereld en belichaamt letterlijk de gevoelens van wraak, verlangen, vertwijfeling, ontgoocheling, woede. Hij blijft bovendien de moeilijke partij vocaal feilloos beheersen. De stem is soepel, krachtig, kleurrijk. Het drinklied en vooral zijn monoloog aan het begin van het derde bedrijf zetten hem zeker bij de top van de Hamlet-baritons! Jodie Devos is -zoals te verwachten was – zijn vrouwelijke evenknie. Ophélie verschijnt als de puurheid zelve, ook in haar kledij spelend met wit en lichte kleuren. Haar sopraanstem is zijdezacht maar kan ook de coloraturen van de belcanto-geïnspireerde waanzinsaria probleemloos aan. Ook de hoogste noten zingt ze als pure magie. De vertolking van Shadi Torbey als de Geest van de vader is opmerkelijk. De moeder Gertrude is een verscheurde vrouw, enerzijds schuldbewust, anderzijds schuld ontkennend. Béatrice Uria-Monzon speelt de twijfel die haar bezielt maar vocaal mist de stem uitstraling en zeker glans. Nicolas Testé maakte een haperende start en werd met de pauze dan ook verontschuldigd voor ziekte maar hij zong de voorstelling uit. Ook de kleinere rollen van Polonius en Laerte waren mooi bezet.
Het orkest maakte een enigszins slordige start – zeker met de onnauwkeurige hoorns, maar naargelang de voorstelling op dreef kwam, kreeg dirigent Guillaume Tourniaire het orkest in de juiste dramatische sfeer en zorgde voor de juiste spanning van de romantische partituur. Herinnert de waanzinsaria van Ophélie duidelijk aan invloed van het Italiaanse belcanto, de orkestratie is eerder schatplichtig aan de Franse romantiek à la Berlioz. Een nieuwigheid in de opera is natuurlijk het gebruik van de – toen pas uitgevonden – saxofoon en de saxofonist heeft het voorrecht gekregen zijn passage op het toneel te mogen spelen.
De voorstelling kon alvast op een terecht enthousiast applaus rekenen. Ze is nog te zien tot 7 maart.
WAT: Ambroise Thomas Hamlet
WIE: Cyril Teste [regie], Koor en Orkest van de Opéra Royal de Wallonie o.l.v. Guillaume Tourniaire
Zangers: Lionel Lhote, Jodie Devos, Nicolas Testé, Béatrice Uria-Monzon, Shadi Torbey
WANNEER : zondag 26 februari 2023 (première)
WAAR: Opéra Royal de Wallonie, Luik
- Titel: Joseph Haydn: Die Jahreszeiten
- Artiest: Yoav Levanon
- Label: Warner, DDD, 2021
- Drager: CD
