Pianorecital Ivo Pogorelich, 10 november 2024, Blauwe zaal De Singel, Antwerpen;

Genie

Verward, ontregeld, unheimlich, zo voelde ik me bij het verlaten van De Singel op 10 november na het recital van Ivo Pogorelich. Tijdens de inleiding vooraf vertelde Rudy Tambuyser over pianist en mens Ivo Pogorelich, een man die niet wil entertainen of plezieren, maar die luisteraars wil doen nadenken. Zowat elke melomaan kent de anekdote over Pogorelich. Hij werd bekend door de wedstrijd die hij niet won. In de Chopinwedstrijd van 1980 kwam hij niet verder dan de tweede ronde, waarna Martha Argerich zich woedend terugtrok uit de jury en Pogorelich uitriep tot genie.

De jonge pianist was een rebel die de artistieke bakens verzette. Hij zag er ook uit en gedroeg zich als een romantisch genie. Platenfirma Deutsche Grammophon maakte van de jonge God een verkoopsucces. Een vijftiental jaar blonk de ster aan het pianofirmament, tot zijn vrouw en mentor overleed in 1996 en hij zich terugtrok, om ruim twintig jaar nauwelijks op te treden.

Het concert begint niet op een gebruikelijk uur maar wel om 17u. en dat heeft zijn redenen. Pogorelich leeft met het zonlicht en met het ritme van de natuur. Als een soort Boeddhistische monnik heeft hij afstand gedaan van het jachtige leven, en dat zullen we horen tijdens zijn recital.

Breekbaar

De drie mazurka’s op. 59 van Chopin klinken breekbaar, soms is het alsof ze uit elkaar vallen als oud papier. Soms aarzelend, slepend, kwetsbaar en hypersensitief. Bij Chopins tweede sonate is het alsof hij het stuk niet speelt, maar alsof hij mijmert over het stuk, een soort meta-vorm van pianospelen, transcendent musiceren.

In bij alle stukken kiest hij trage tot zeer trage tempi, behalve in het traagste deel, de Marche funèbre uit de tweede sonate van Chopin. Die moet uiteraard als een treurmars worden gespeeld, traag en gewichtig. Maar zeg tegen de rebel Pogorelich dat iets moet, dan… Hij speelt de treurmars niet zwaarwichtig maar zacht en bijna lichtvoetig, met lichte tred, alsof hij blij is met het overlijden.

Pogorelich beroept er zich op erfgenaam te zijn van een negentiende-eeuwse traditie. Als leerling van Alexander Siloti in Moskou is hij een erfgenaam van Franz Liszt, de leraar van Siloti. Dat verklaart ongetwijfeld zijn eigenzinnigheid en originaliteit, die we ook vanavond ten overvloede horen.

Versteend

Concertgebouw De Singel is momenteel “under construction”. Overal rondom de Blauwe Zaal zie je stellingen en kartonnen wegwijzers. Deconstructivisme kennen we uit de architectuur, maar kan een pianist ook deconstructief spelen? Pogorelich heeft het vanavond bewezen. Door zijn onconventionele, verrassende en authentieke pianospel laat hij zijn publiek verbaasd en verward achter. De stiltes in zijn spel zijn even aangrijpend als de noten. Soms zit hij verstild en versteend achter het klavier, de tijd vergeten. Nog meer dan in de nocturnes en de tweede sonate van Chopin is dat het geval in de zes Moments musicaux van Schubert. Hier quasi geen virtuositeit meer, hier pure eenvoud, intimiteit en poëzie.

Pianist Pogorelich is het tegendeel van een showman. Hij speelt zijn recital met partituur, geassisteerd door een blaadjesdraaier. Nochtans zijn het overbekende werken, die hij ongetwijfeld uit het geheugen kan spelen. We kennen het van de legendarische Russische pianist Sviatoslav Richter. Die deed het om componist en partituur centraal te stellen en tegen het showmangehalte in te gaan.

Dat Pogorelich zich als de tegenpool van een showman wil presenteren, zie je ook bij het opkomen en afgaan. Niet de blaadjesdraaier, maar hijzelf houdt zijn partituren schoorvoetend onder de arm. Hij stapt niet gezwind het podium op, maar komt traag en ietwat aarzelend aansloffen. Je ziet, je voelt het aan alles wat hij doet: deze man heeft de glamour en de conventies van de concertpraktijk de rug toegekeerd. Een ogenblik dacht ik: deze man heeft lak aan de wereld. De staande ovatie doet hem nog eens terugkeren, maar we weten niet of hij daar wel zin in had. Na een mijmerende nocturne van Chopin als toegave laat hij zijn publiek verstomd en versteend achter.