Niet te verwonderen dat we in dit Leuvense 20•21 Festival opnieuw eens Sjostakovitsj tegenkomen. Hij was er twee jaar geleden “eregast” met een paar van zijn strijkkwartetten. Zijn geschiedenis is ondertussen wel bekend. Dat is veel minder het geval voor het werk van Mieczyslaw Weinberg. Maar nog minder bekend is dat beide componisten goed met mekaar bevriend waren. Ook al waren de jonge Weinberg en de oudere Sjostakovitsj eigenlijk concullega’s. Er was zelfs een onderlinge strijkkwartetten-wedloop, weet het programmaboekje ons te vertellen. Nadat de Pool-Joodse Weinberg zijn land was ontvlucht voor de Duitse agressie, hielp de Russische Sjostakovitsj hem aan een visum voor Moskou en dat bezegelde hun vriendschap.
De Festival directie koos voor Dmitri Sjostakovitsj’ 15e strijkkwartet en het 16e van Mieczyslaw Weinberg, uitgevoerd door een kwartet dat evenmin onbekend is voor de trouwe festivalgangers, het Quatuor Danel. Mede dank zij hún uitgave van alle zeventien strijkwartetten van Weinberg, in 2009, kwam zijn naam meer en meer onder de aandacht van de muziekliefhebbers. Weinberg schreef zijn 16e strijkkwartet ter nagedachtenis van zijn gedeporteerde zus. Voor Sjostakovitsj was zijn 15e zijn laatste strijkkwartet. Het concert draagt de titel: “In Memoriam” en werd toepasselijk uitgevoerd in een serene omgeving, de Leuvense Sint Geertruikerk. In het midden van de kerk zaten de kwartetmuzikanten op een klein rond podium, het publiek in een vierkant errond. Niet al te talrijk, wel veel jong volk. Je zou denken: “kenners”, want strijkkwartetten hebben die reputatie toch? En we zaten dus dicht bij dat Danel kwartet en konden meteen die volle klanken absorberen van Weinbergs 16e strijkkwartet. Maar naast harde passages zaten er ook heel zachte momenten bij: met de strijkstok de snaren hees stuiterend aantikkend. Contrastrijke dynamiek was het en dat zag je ook in de mimiek en gestiek van de leden en vooral dan van leidend violist Marc Danel. En altijd weer die onverwachte wendingen. Componisten van dat soort muziek moeten het toch moeilijker hebben dan “papa” Haydn, vader van het strijkkwartet, die kon putten uit een bodemloos vat van bekende patronen, schema’s en formules. Weinberg kon rekenen op andere inspiratiebronnen, die van de Oost-Europese joodse Klezmermuziek bijvoorbeeld. Het blijven klanken en noten, verzameld in het brein van de componist die ze hier naar het einde toe zacht maar dissonant neerlegt in het laatste blad van de partituur.
En dan kwam dat laatste strijkkwartet van Sjostakovitsj. Is het misschien omdat we Sjostakovitsj al langer en beter kennen, maar vanaf de eerste prille noten klinkt deze muziek voldragener, indringender, meesterlijker dan wat we tot nu toe hoorden. Het eerste deel gaf hij als titel Elegie mee, maar dat kon je ook zeggen van de rest. Er zijn geen cesuren met de andere delen. Het gehele kwartet is één langgerekt “In memoriam”. En qua kwaliteit lijkt het bijwijlen als de laatste strijkkwartetten van Beethoven, maar dan in het kwadraat. Met tussendoor een bijna losgeslagen Marc Danel. Intiem? Melancholisch? Eén lange weeklacht? Ja, maar dit klinkt nu wel écht als het muzikaal ontrafelen van de dood, gedragen door drie uitstekende violisten, geruggensteund door de cellist.
Leer Weinberg kennen, zeker. Maar eer vooral Sjostakovitsj.
WAT: In Memoriam. Mieczyslaw Weinberg, Strijkkwartet nr. 16; Dmitri Sjostakovitsj, strijkkwartet nr. 15.
WIE: Quatuor Danel. Marc Danel, Gilles Millet viool; Vlad Bogdanas, altviool; Yovan Markovitch, cello.
WAAR: Sint Geertrui kerk, Leuven
WANNEER: 24 oktober 2023
