Himmelfahrt – Bach | Telemann

Bach: Cantate ‘Lobet Gott in seinen Reichen’ (Himmelfahrts-Oratorium) BWV 11 – Cantate ‘Auf Christi Himmelfahrt allein’ BWV 128
Telemann: Cantate ‘Ich fahre auf zu meinem Vater’ TWV 1:825
Vox Luminis, Freiburger Barockorchester o.l.v. Lionel Meunier
Alpha 1032 • 65′ •
Opname: mei 2022, Evangelische Kirche Peter und Paul, Gönningen (D)

Hemelse muziek voor de Hemelvaart, aldus de kop van de zeer lezenswaardige toelichting van de hand van Michael Maul, musicoloog, auteur en Bach-kenner, verbonden aan het Bach-Archiv in Leipzig en uit dien hoofde tevens artistiek leider van het Bachfest dat in deze ‘Bachstad’ jaarlijks wordt gehouden. 

Hemelse muziek dus, maar – het onderwerp dienende – ook uitgesproken feestelijk en kleurrijk, volmaakt passend bij dit tekstfragment uit Bachs cantate Auf Christi Himmelfahrt allein (BWV 128): ‘Is er von mir genommen, ich werd einst dahin kommen, wo mein Erlöser lebt’. De concerterende trompetpartij in de fenomenale bas-aria spreekt ook wat dit betreft boekdelen.

Het werk ontstond tegen het einde van Bachs tweede jaar in Leipzig en maakt deel uit van de negen cantates die hij tussen Pasen en de eerste zondag na Trinitas in 1725 componeerde. De teksten stammen zonder uitzondering van de toen bekende, eveneens in Leipzig wonende dichteres Christiana Mariana von Ziegler. Waarbij Maul fijntjes opmerkt dat anders dan de meeste cantates van Bach op Zieglers teksten, BWV 128 wordt ingeleid met een schitterende koraalbewerking. Het klanktapijt dat de Thomascantor hier uitrolt is zelfs van een fonkelende allure, met niet meer dan twee hoorns, hobo’s en strijkers. Het koraal ‘Auf Christi Himmelfahrt allein’ uit 1661 van Ernst Sonnemann is er met meesterhand doorheen geweven. Niet minder kunstig zijn de gekruide harmonische onderbouw en de daarmee verbonden transities die in de door traditie en conventie gedomineerde universiteitsstad toen zeker niet bij iedereen goed gevallen zullen zijn.

Mag BWV 128 van begin tot eind nagelnieuw zijn geconcipieerd, anders is dat met BWV 11, het groot aangelegde, bijna monumentale Himmelfahrts-Oratorium dat op 15 mei 1738 voor het eerst in Leipzig moet hebben geklonken. De voorgeschiedenis van het openingskoor begint al zes jaar eerde, als feestelijke muziek bij de inwijding van de nieuwe aanbouw van de Thomasschool in 1732. De beide aria’s die het oratorium rijk kregen al in 1725 een plekje in een huwelijkscantate. Aldus maken we – en bepaald niet voor het eerst – kennis met Bach als eminente parodist. Een ander welsprekend voorbeeld daarvan is de sublieme alt-aria ‘Ach, bleibe doch, mein liebstes Leben’, die een decennium later terugkeert in het Agnus Dei van de Hohe Messe.

Het Himmelfahrts-Oratorium zweeft muzikaal in zekere zin tussen hemel en aarde, zoals weerspiegeld in het koraal ‘Nun liegt alles unter dir’, maar ook in de aria ‘Jesu, deine Gnadenblicke’. Waarna we ons in het schitterende slotkoor weer op aarde wanen.

Bachs tijdgenoot Telemann (ze zagen elkander eerder als vrienden dan als concurrenten) componeerde alleen al dertig cantates gewijd aan het feest van de Hemelvaart. Slechts twee ervan kennen een bezetting als die van Bachs BWV 128. Daaronder ook het op dit album vastgelegde Ich fahre auf zu meinem Vater TWV 1:825, bedoeld voor uitvoering tijdens het Hemelvaartfeest van 1721, toen Telemann in Frankfurt am Main nog op de valreep, kort voor zijn vertrek naar Hamburg, werkzaam was als muziekdirecteur. Telemann had voor zijn cantate een tekst uitgekozen van de dichter Gottfried Simonis.

Evenals Bach in Leipzig koos Telemann voor een veelkleurige, vaak ook verrassende opzet die het feestelijk karakter van Jezus’ hemelvaart dubbel en dwars moest onderstrepen. Maar tegelijkertijd was het de muzikale bevestiging van nog een geloofsopvatting: dat eenieder die geloofde zich verzekerd kon voelen van een plek in de hemel. Ook vandaag maakt dit werk nog steeds veel indruk.

De uitvoeringen onder Lionel Meunier, evenals Vox Luminis en het Freiburger Barockorchester gepokt en gemazeld in de historiserende uitvoeringspraktijk, zijn van begin tot eind ondergedompeld in sterke verbeelding en een feestelijke glans, waarmee deze schitterende muziek volledig recht wordt gedaan. Jubelende trompetten en spetterende pauken dragen er niet weinig aan bij, maar ook solisten (ze maken deel uit van Vox Luminis, een ook door onder meer Eliot Gardiner en Philippe Herreweghe beproefd procedé) en koor bewegen zich in deze drie cantates op grote hoogte: inderdaad, het klinkt hemels, terwijl ook de fraaie opname een belangrijk steentje hieraan bijdraagt.