Verwijzend naar het beeldrijke karakter van hun producties omschrijven de stichters het werk van Laika als ‘theater der zinnen’. Sinds de oprichting in 1991 heeft het gezelschap een stevige reputatie opgebouwd in binnen- en buitenland. Theater Froefroe maakt voorstellingen in een cross-over van poppen, acteurs, video en livemuziek. Voor De Meester en Margarita sloegen de beide gezelschappen de handen in elkaar.
De voorstelling De Meester en Margarita is dan ook een mix van poppen, figuren, maquettes, video, acteurs en sfeervolle muziek. Door al deze elementen tot één consistent geheel te willen samenvoegen, is het vaak een gekrioel op de scène. De dynamiek en de versnippering resulteert in een zekere ambivalentie. Het verhaal strompelt soms een beetje voort door het constante switchen van poppen, naar camera, video, acteerwerk.
De auteur
Michael Boelgakov studeerde medicijnen en oefende een tijdlang dit nobele beroep uit in een dorp in de omgeving van Smolensk. Maar het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Zijn intelligente geest capteerde zaken die niet koosjer waren. Schrijven en indrukken en ideeën verwoorden: daarmee kon hij de maatschappij meer dienen. Het verschafte hem ook meer voldoening. Hij begon als journalist en ontpopte zich tot schrijver. Zijn eerste publicaties verschenen in 1919, in 1925 gevolgd door een verhalenbundel en zijn eerste roman De Witte Garde. Hier was zijn eerste toneelstuk De dagen der Toerbins aan voorafgegaan, waarvan de roman een bewerking is. Achteraf beschouwd heeft het toneelstuk wellicht voorkomen dat Boelgakov, als zoveel schrijvers uit de Sovjetperiode, in de vernietigingskampen van dictator Stalin is omgekomen. Stalin was zo enthousiast over het stuk, dat hij er vele opvoeringen van bijwoonde. Dat is vermoedelijk ook de reden waarom hij Boelgakov spaarde. Maar het ging de auteur niet over de hele lijn voor de wind. Als scherp observator schreef hij satires op de Sovjetsamenleving en speelde een gevaarlijk kat-en-muisspel. Vlak voor zijn dood voltooide hij zijn grote roman De Meester en Margarita, waaraan hij twaalf jaar heeft gewerkt. Daarin wist hij de tragiek van zijn geteisterde vaderland schitterend te vervlechten met de monddood gemaakte schrijver. De eerste publicatie van het werk in West-Europa in 1966 maakte hem in één klap wereldberoemd.
Laika en Theater Froefroe maakten een distillaat van het boek dat de toeschouwer meevoert in het labyrint en de donkere krochten van de grote heerser en Boelgakov’s decent oeuvre. Het werk heeft nog niets aan relevantie ingeboet. Ook vandaag de dag worden journalisten die wanpraktijken blootleggen uit de weg geruimd of achter de tralies gestoken. Geld voor hulpbehoevenden verdwijnt zonder scrupules in de zakken van de machthebbers, en ga zo maar door … De aanknopingspunten liggen voor het grijpen.
Wat de mensen niet graag horen
Op de sonore tonen van zijn contrabas opent Bert Bernaerts de weg voor de acteurs. Gehuld in grijze, ongemakkelijk zittende pakken, conform de Oostblok dictatuur, maken ze hun opwachting. Geïndoctrineerde en gemanipuleerde mensen. De geheime dienst en spionnen zijn overal aanwezig. Het verhaal spitst zich toe op een geëngageerde schrijver en een dromerig poëet. De poëet stelt: “Ik schrijf om de lezer te behagen”. Waarop de schrijver riposteert: “Stop er mee! Je moet schrijven wat de mensen niet graag horen”, geen kritiekloze acceptatie van alles. Daarmee begeeft hij zich echter in gevaarlijk vaarwater. Hij schreef een boek over Pontius Pilatus die moest oordelen of Jezus al dan niet schuldig was voor de feiten die hem worden aangewreven. Dat leunt te dicht aan bij het regime en wordt door de geheime dienst als insubordinatie gezien. De handcamera zoomt in op verschillende settings met kleine poppen.
Er is ook liefde in het spel. De schrijver ontmoet Margarita. Kruisende levens in de poel van het bestaan. Zij heeft haar grijze jas afgelegd en knalt in een rood kleedje en laarsjes. Liefde is het enige gloedvolle sentiment. Er is een ontdubbeling, Verfremdungs-effect, de personages krijgen een alter ego in een pop. Margarita is één en al bewondering. Maar ze zitten als insecten gevangen in een web. De geheime dienst valt binnen. Zijn werk wordt als gevaarlijk bestempeld. Hij wordt opgepakt en gemarteld. Om zijn geliefde te sparen en alle aandacht van haar af te leiden, laat hij zich interneren.
Slimme trucs
Wat mooi overeind blijft, is de muziek door multi-instrumentalist Bert Bernaerts: contrabas, trompet, synthesizer. De acteurs hebben geen geschoolde operastemmen. Maar wat ze missen aan hoge noten, compenseren ze met slimme trucs. Ze weten hoe je het beste kunt maken van je beperktheden door er een gimmick van te maken.
De zwarte magiër, een levensgrote pop en in casu de machthebber die alles stuurt en in de hand houdt, mist de vonk, de demonische fonkeling. Het lukt niet helemaal om met verbeelding, lenigheid van geest en lichaam en een enorme vaardigheid ogenschijnlijk tegenstrijdige elementen met elkaar te verbinden en orde te scheppen in de chaos.
De Meester en Margarita is al bij al een onderhoudende voorstelling die evenwel een stevige regiehand mist, alhoewel ze met twee voor de regie tekenden: Marc Maillard en Jo Roets. Een welgemeende proficiat ten slotte voor actrice Tanya Zabarylo die twee dagen voor de première moest inspringen voor een zieke collega Lien De Graeve. Ze deed dat perfect en zat volledig in haar rol.
De Meester en Margarita is nog tot en met 30 november op tournee. Voor speeldata en –plekken zie: www.laika.be of www.froefroe.be.
- WAT: De Meester en Margarita, naar de gelijknamige roman van Michail Boelgakov
- WIE: Benny Ceupens, Tanya Zabarylo, Dries De Win, Gert Jochems, Adina Macpherson, Filip Peeters en Annelore Stubbe
- WAAR: Arenbergschouwburg, Antwerpen
- WANNEER: vrijdag 20 oktober 2018 (première)
- PRODUCTIE: Laika en Theater Froefroe
- MUZIEK: Bert Bernaerts
- CHOREOGRAFIE: Iris Bouche
- FOTO’S: © Kathleen Michiels
