Na de psychologische dissectie van Brodeck is het tijd om over te gaan naar de essentie: de muziek. Een wereldcreatie insinueert dat een verhaal zijn eigen unieke klankwereld krijgt. Het is hier waar de vraag ligt of Opera Ballet Vlaanderen (OBV) en Daan Janssens succesvol geweest zijn om Philippe Claudel’s wereld tot leven te brengen.

Cinematografische Leidmotief

Daan Janssens gaf al aan dat, gedurende de compositie, hij aanvoelde dat deze een van Wagneriaanse invloed ging worden.* Het gebruik van leidmotieven is dus prominent aanwezig. Luisterend hiernaar hoor je ook, naarmate het verhaal vordert, deze muzikale signalen steeds prominenter. Emélia’s etherische gebroken klanken, Brodeck’s springende melodie, de dalende glissando in de celesta als motief voor de Anderer/het vreemde – deze worden geïntroduceerd en vermengd met elkaar. Het kunnen horen van het ongezegde is pure Wagner.

Om te blijven bij Janssens’ Brodeck: leidmotieven spelen hier de hoofdrol. Daaronder ligt in het orkest een ononderbroken spanningsveld. Het was opvallend hoe de compositie nauwelijks rustpunten kende. Er zijn maar twee cesuren die mij prominent zijn bijgebleven, beide naar het einde toe. Een daarvan valt na de executie van een Frëmder, met gesproken woorden door officier Buller: “Je vous souhaite le bonsoir.” Deze banale woorden, gecombineerd met de dood en stilte, klonken ronduit macaber. De andere? De Anderer die “moordenaars” schreeuwt naar de dorpsmensen.

Het is niet alleen stilte en leidmotieven waarvan Janssens gebruikmaakt. De kracht van de compositie leek ook te liggen in het spaarzaam, maar correct, toepassen van persiflage en muzikale verwachtingspatronen. Het klinkt als een thriller(film), waarbij je altijd steeds dezelfde herhaalde spannende golven hoort – de snijdende pieptoon, de aanhoudende strijkers, de onaardse celesta en harp (twee instrumenten die geliefd zijn in het bovennatuurlijke en het horrorgenre). De angst voor het vreemde en de dood – de onafgebroken spanning – die het verhaal overheerst komt terug in de muzikale compositie.

Het kader voldoet alvast aan alle verwachtingen, maar hoe zit het met de details?

Less is more

Als je luistert naar een opera waarin de verwachte stijlfiguren spaarzaam gebruikt worden, dan besef je als toeschouwer hoe dit juist intenser binnenkomt. Een voorbeeld hiervan is de hysterie-sprong van Émelia, na het verraad op Brodeck. Een hoge sprong van een sopraan, als uiting van een passie of angst, is een opera-stijlfiguur. Als deze dan maar een keer voorkomt – in een vocaal vooral lage, golvende compositie –, dan spreekt deze juist harder.

Ook het gebruik van een bekend walsmotief, gebroken en gepersifleerd, gaf ditzelfde effect. De ontwrichting van de klank linkte zichzelf aan het motief van Émelia – waarom zij als een gebroken vogel doorheen het verhaal zweefde –, en hoe de vervreemde tonaliteit ook iets zei over het dorp. Een wals is al een soort momentopname, en met de nodige chromatiek en uitvergroting kan deze ronduit bedreigend klinken.

De combinatie van spaarzaamheid, onafgebroken muzikale spanning en leidmotieven zorgt voor een (succesvolle) gebrek aan rust.

Gezongen cinema

De opzet, cinematografische spanning teweegbrengen, is met succes gecomponeerd en uitgevoerd. De keuze om de enige “dreiging” – de Anderer – een gesproken rol te maken heeft het beoogde contrast geleverd. De uitvoering is een ensemble, dus dat waren de momenten die het sterkste spraken. De ghost choirs – zwevende koorpassages, al dan niet met een kerkelijk motief – gaven de nodige klanktableaus. Het was aangenaam dat voor een keer – in plaats van de zangers individueel te bekijken – alles als een geheel aanvoelde. Als dit de bedoeling was, dan zeker bravo, Janssens.

Apart toch nog even Brodeck bespreken. Damien Pass had niet de gemakkelijkste opdracht – proberen te blijven uitsteken in een sterk ensemblecompositie. Dit is hem, en zijn heldere stem, zeker gelukt. Ook Elisa Soster, spaarzaam genoeg ingezet om de ontwrichte spanning aan te houden, was de juiste keuze voor een gefragmenteerde, onaardse (oorlogs)ziel als Emélia. De cast was zeker sterk, dit vooral tezamen.

Met deze exposé heb ik maar de helft kunnen raken van wat Brodeck uiteindelijk is (als compositie). Dit is een compliment naar de kracht toe van Daan Janssens, en de productie van OBV. Als ik zonder woorden val, dan is dat zeker is een teken van succes. Hierbij: bravo!

* Geparafraseerd van Daan Janssens, Persmoment Brodeck – OBV, 09/02/2024.

—

WAT: Brodeck van Daan Janssens (2023).

WIE: Daan Janssens (componist en librettist) Marit Strindlund (dirigent), Fabrice Murgia (regisseur en librettist), Philippe Claudel (auteur), Susan De Ceuster/Gay Huygen (kindacteur), Jose De Pauw (acteur), Jean-Pierre Baudson (stemacteur), Damien Pass, Elisa Soster, Helena Rasker, Thomas Blondelle, Kris Belligh, Werner van Mechelen, Tijl Faveyts, Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen, Koor Opera Ballet Vlaanderen, Kinderkoor Opera Ballet Vlaanderen.

WAAR: Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen.

WANNEER: 9 februari 2024 t.e.m 20 februari 2024 (OBV Antwerpen) en 29 februari 2024 t.e.m. 3 maart 2024 (OBV Gent); gezien op 9 februari 2024.