De beklijvende opera Brodeck begint en eindigt met de uitspraak “Mijn naam is Brodeck… en ik heb hier niets mee te maken.” De woorden uit het libretto, op basis van de roman Le rapport de Brodeck van de Franse schrijver Philippe Claudel, omschrijven perfect de sfeer die doorheen de opera zou zinderen. Verwacht u bij deze productie van Opera Ballet Vlaanderen (OBV), onder leiding van dirigente Marit Strindlund en in samenwerking met regisseur Fabrice Murgia, geen letterlijke uiteenzetting. “Show, don’t tell” is de essentie van wat u te zien zal krijgen. Er zijn te weinig woorden om te omschrijven wat Brodeck allemaal brengt. Maar, een poging zal zeker gewaagd worden.

Deze wereldcreatie werd uitgevoerd met een magnifieke cast bestaande uit bariton Damien Pass (Brodeck), sopraan Elisa Soster (Emélia), alt Helena Rasker (Fédorine), tenor Thomas Blondelle (Göbbler/Peiper), bariton Kris Belligh (Schloss), bas-bariton Werner van Mechelen (Orschwir) en bas Tijl Faveyts (Büller/Ulli). Als contrasterende rol tegenover dit vocaal geweld vinden we theateracteur Josse De Pauw als de spil van het verhaal: de (vermoorde) Anderer.

De introductie eindelijk voorbij zijnde, laten we eraan beginnen.

Claudel’s Brodeck en scène

De opera Brodeck is een samenspel van het verhaal van Philippe Claudel en de graphic novel van Manu Larcenet. Het eerste leverde de inhoud, en de tweede bleek de laatste nodige motivatie – qua visualisatie – te zijn voor de componist. Wat we kregen was een genadeloze, doorlopende confrontatie met de menselijke natuur: complex, regelmatig verwoestend, en gevuld met (on)geoorloofde angst en agressie. Het is geen verhaal, maar eerder een introductie in de menselijke psychologie (geplaatst op muziek.) OBV trekt ook de lijn van het verhaal naar de realiteit met de omschrijving “Brodeck roept immers vragen op die vandaag het nieuws bepalen: over schuld en verantwoordelijkheid, collectief geheugen, xenofobie en onderdrukking.”*

Vooral het principe van het collectief geheugen, in dit zangspel, is bijzonder interessant. Waar de meeste opera’s variëren van individuele innerlijke zoektochten – bijvoorbeeld Wim Hendrick’s De Bekeerlinge (2022) –, en volledige ensemblespelen (Verdi’s fameuze Falstaff, 1893), komt Janssens’ Brodeck binnen als een collectief. Een goede omschrijving is het principe van de hivemind – een zwerm overactieve bijen die elke buitenstaander te lijf gaat. Gaan ze de Anderer te lijf? Of Brodeck? Kan iedereen hier slachtoffer van worden? Het antwoord ligt in ons eigen verleden, en laat dit nu ook conflict uitlokken bij onszelf als toeschouwer.

(Over)leven

Om niet verloren te geraken in het overlevingsmechanisme, veroorzaakt door conflict en oorlog, wil ik alleen maar zeggen: de mens is een kuddedier, en deze kudde gaat ver om zichzelf te beschermen. Gedurende de opera voel je ook de grens van hoe aanvaard het hoofdpersonage is door zijn “dorp,” of juist niet. De Anderer is, correct, een spiegel voor iedereen aanwezig. Iedereen is slachtoffer, in zekere zin, maar er zijn zeker ook genoeg daders.

De Anderer wordt vermoord. Brodeck – zelf een vreemdeling zijnde – moet dit verwoorden in een verslag. De vreemdelingen brengen een denkbeeldige spiegel met zich mee waarin de dorpelingen – en misschien zelfs het publiek – eigenlijk niet willen kijken.

Voor een psychologische worsteling met het zelf, het collectief, en het verleden zou ik zeker aanraden Philippe Claudel’s Le Rapport de Brodeck zeker eens te lezen (ik ga dit nu zelf ook doen.) Maar, waar wij hier nu voor zijn is Daan Janssens’ interpretatie. Want inhoud moet uiteindelijk omgezet worden naar muziek: hoe klinkt het verhaal – nu eindelijk vertaald van het geschreven woord (Claudel), en het visuele medium (Larcenet) –, volgens het creatieproces van de componist?

Ik wil, om de eerste exposé af te sluiten, zeker meegeven dat het overstappen naar verschillende media altijd een nieuwe vertaling teweegbrengt. Er gaan zaken verloren – suggesties, ideeën, en zelfs woorden –, maar er komen er ook altijd bij. Voor een levende, begeesterde auteur als Claudel is het afgeven van zijn werk voor vertaling bijna letterlijk: “als het werk vertaald is, is het eigenlijk het werk van de nieuwe “auteur” (Janssens).”**

Om al een voorproef te geven voor het tweede deel: volgens de componist is Brodeck geëindigd als een “Wagneriaanse vertaling.”*** In andere woorden: spanning, cinematografische emotie en leidmotieven. Deze principes zijn, uiteindelijk, waargemaakt – daarover meer in Exposé 2.

*     Geciteerd van OBV, Persmap Brodeck OBV, 2024.
**   Geparafraseerd van Philippe Claudel, Persmoment Brodeck – OBV, 09/02/2024.
*** Geparafraseerd van Daan Janssens, Persmoment Brodeck – OBV, 09/02/2024.

—

WAT: Brodeck van Daan Janssens (2023).

WIE: Daan Janssens (componist en librettist) Marit Strindlund (dirigent), Fabrice Murgia (regisseur en librettist), Philippe Claudel (auteur), Susan De Ceuster/Gay Huygen (kindacteur), Jose De Pauw (acteur), Jean-Pierre Baudson (stemacteur), Damien Pass, Elisa Soster, Helena Rasker, Thomas Blondelle, Kris Belligh, Werner van Mechelen, Tijl Faveyts, Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen, Koor Opera Ballet Vlaanderen, Kinderkoor Opera Ballet Vlaanderen.

WAAR: Opera Ballet Vlaanderen, Antwerpen.

WANNEER: 9 februari 2024 t.e.m 20 februari 2024 (OBV Antwerpen) en 29 februari 2024 t.e.m. 3 maart 2024 (OBV Gent); gezien op 9 februari 2024.