Met de integrale uitvoering van Má Vlast van Bedřich Smetana (1824-1884) zette Anima Eterna Brugge op zaterdag 13 september in het Concertgebouw Brugge, onder leiding van de Tsjechische maestro Václav Luks, een muzikaal monument neer. De klank was zo authentiek en invoelbaar dat je je even in een Praagse concertzaal waande.

Een persoonlijke prelude

Toen ik in 2019 het ensemble Collegium 1704 o.l.v. Václav Luks voor het eerst aan het werk zag in de Messiah van Händel, was ik meteen verkocht door de authenticiteit van deze Tsjechische volbloedmusici. In 2021, midden in coronatijd, bracht datzelfde Collegium tijdens het Praags Lentefestival Má Vlast. Opnieuw werd ik van mijn sokken geblazen: Wat een hergeboorte van een partituur die vaak in routine verzandt!

Dus, toen ik hoorde dat Luks met Anima Eterna Brugge dit meesterwerk nogmaals zou uitvoeren, twijfelde ik geen moment: dit móést ik meemaken.

En dat het geen herhaling, maar een herontdekking zou worden, bleek al tijdens de inspeelrepetitie die ik ‘s namiddags kon bijwonen. Wat ik daar hoorde – en zag – gaf het latere concert nog meer gewicht.

De kunst van het vertellen

Václav Luks is geen dirigent die het spektakel opzoekt. Wat hij wél doet, is vertellen – in klank, in kleur, in adem. Zijn aanpak van Má Vlast – zes symfonische gedichten over het landschap, de legenden en de geest van Bohemen – ademde transparantie en natuurlijk verloop. Nergens forceerde hij, altijd voelde hij. Luks wist wanneer hij moest dragen, wanneer hij moest loslaten.

Onder zijn handen bloeide Anima Eterna Brugge open tot een orkest dat niet alleen uitvoerde, maar zong, sprak en fluisterde. De inzet van historische instrumenten – darmsnarige strijkers, houtblazers met een warme, omfloerste toon, koper zonder de moderne schreeuwerigheid – maakte van deze avond een sonische tijdreis naar het Praag en Bohemen van de late 19de eeuw.

Tijdens de repetitie eerder die dag kregen we een bijzondere inkijk. Anima Eterna Brugge ging eerst op zoek naar de juiste instrumenten, discussieerde over stemming, snaren en speelstijl. Pas daarna begon het echte werk begin vorige week. Voor veel musici was dit de eerste kennismaking met deze betoverende partituur. Het voelde alsof ze zelf de première speelden – met nieuwsgierigheid, verwondering en respect.

Zes bewegingen – zes gezichten van een vaderland

Vyšehrad – het kasteel als klankmonument

De cyclus opende met een evocatie van het mythische Praagse kasteel Vyšehrad. De opstelling van de twee harpen – links en rechts op het podium – creëerde een fascinerend stereobeeld. Ze tekenden de contouren van de oude muren, herinneringen in steen en snaren. De plechtige koperklanken fungeerden als wachters aan de poort, terwijl de strijkers als nevel over de Moldau gleden. Luks liet het orkest spelen als een fresco: ingetogen, waardig, een stil eerbetoon aan het verleden.

Vltava – een rivier met ziel

Wie Vltava verwachtte als louter herkenningsmelodie, werd verrast. Luks ontkleedde het werk van alle routine en bombast. De twee fluiten spraken als bronnen die samenvloeien, en al snel groeide de stroom tot een muzikaal landschap vol verbeelding: jachtfanfares, een boerenbruiloft, nimfen die bij maanlicht dansen op het water. De rivier glinsterde, stroomde – nooit mechanisch, altijd levend. De fluiten schitterden, letterlijk en figuurlijk. Aan het einde keerde het Vyšehrad-thema terug, als poëtisch gebaar: de rivier draagt het verleden met zich mee. Het cliché werd ontrafeld; de muziek klonk herboren.

Šárka – wraak in het woud

Šárka voerde ons een duister bos in, waar de legende van de strijdlustige maagd die haar verleide slachtoffers uitmoordt, tot leven kwam. De openingspassages klonken broeierig, onderhuids dreigend. Toen Šárka haar val opzette, barstte het orkest los: ritmisch, scherp, snijdend. Dit had gemakkelijk grotesk kunnen klinken, maar onder Luks bleef het dramatisch gelaagd. Een tragedie zonder woorden, met muzikale precisie verteld.

Opmerkelijk detail: waarom er na dit derde deel een pauze werd ingelast, blijft een raadsel. Je zit midden in het verhaal – en wordt plots uit de roman gerukt. Gelukkig bracht de kracht van de uitvoering je na de pauze snel weer in het universum van Smetana.

Z českých luhů a hájů – lofzang op het land

Letterlijk: Uit Boheemse wouden en velden. Deze pastorale beweging werd onder Luks een zonovergoten miniatuuropera. De houtblazers floten als vogels, de strijkers weefden licht door de bomen, het koper fonkelde als dauw op open velden. Het orkest blonk uit in transparantie: elke stem kreeg ruimte. De climax – een bijna dansante fuga – was een explosie van vreugde, helder en natuurlijk. Zelden klonk een pastorale zo fris.

Tábor – strijdvaardig en gestreng

Met Tábor begon het slotduo van de cyclus, waarin het Hussietenlied Kdož jsú boží bojovníci centraal staat. Dit 15de-eeuwse strijdlied roept op tot moed en geloof in de strijd voor gerechtigheid:

Gij die strijders zijt van God en van zijn wet,
bidt om hulp van de Heer en om zijn genade.
Volgelingen van Jezus Christus, weest dapper in de strijd!

De klank was hoekig, koppig, vastberaden. Geen bombastisch volume, maar innerlijke kracht. Het liedthema werd herhaald, vervormd, weerbarstig, als een strijd die zich voortsleept. Luks bouwde de spanningsboog langzaam op, richting een onafgemaakt einde – alsof de strijd nog niet ten einde was. Het orkest speelde hier met slanke kracht, zonder romantische zwaarte.

Blaník – hoop in het hart van de berg

Waar Tábor eindigde in dreiging, bood Blaník verlossing. Het Hussietenlied keerde terug, getransformeerd tot een hoopvol motief. De ridders uit de legende slapen in de berg Blaník, wachtend op het moment van nood. In deze slotbeweging klonk het Hussietenlied opnieuw, maar nu getransformeerd tot een hoopvol, bijna triomfantelijk thema. De muziek kreeg vleugels. Luks maakte er een gebed én een overwinningsmars van. De terugkeer van het Vyšehrad-thema bracht alles samen: het vaderland als herinnering, als belofte, als droom. Geen schreeuwend slot, maar een slotakkoord vol troost – het vaderland werd bezongen, herdacht en geheeld.

De kracht van voorbereiding

Wat tijdens het concert zo vanzelfsprekend klonk, was het resultaat van intensief en doordacht repeteren. Tijdens de repetitie zag ik hoe Luks werkt: geen autoritair gebaar, maar een open dialoog. Hij gaf gerichte aanwijzingen, over klankkleur, frasering, ritme. Hij consulteerde de concertmeester, sprak met musici, voelde het orkest aan.

Opvallend: Luks dirigeert normaal zonder stok, maar voor dit romantische repertoire koos hij er wél voor. “Het is gewoon duidelijker voor het orkest,” vertelde hij. Hij volgt Smetana’s notities minutieus – iets wat zelden gebeurt. “Er staan zó veel aanwijzingen in de partituur. Hij was doof toen hij Má Vlast schreef, en toch klinkt het alsof hij alles gehoord heeft.”

Luks’ tempo’s zijn vaak frisser dan gewoonlijk. Hij baseerde zich daarvoor op de eerste opname van de Tsjechische Philharmonie o.l.v. Václav Talich uit 1929. “Daar hoor je een enorme vrijheid in het musiceren. Dát is voor mij authentiek: onderzoeken hoe het toen moet geklonken hebben, niet hoe wij het nu gewend zijn.”

Kleurenrijkdom en balans

Wat deze uitvoering werkelijk onderscheidde, was de kleur. Geen massieve blokken, maar transparante lagen. De strijkers speelden met een natuurlijke articulatie en licht portamento, die de volksmuziek subtiel oproept. Het koper speelde niet op kracht, maar op karakter. En de houtblazers – oh, de houtblazers – tekenden contouren als nooit tevoren.

Geen museumstuk, maar levende muziek

Smetana’s vaderland is geen geografische plek, maar een idee, een verlangen, een herinnering. Anima Eterna Brugge en Václav Luks maakten van Má Vlast geen stoffig museumstuk, maar levende muziek. De historische uitvoeringstraditie werd niet als beperking gehanteerd, maar als bron van creativiteit.

Voor Luks was het verfrissend om deze muziek te spelen met een orkest dat niet in de Tsjechische traditie geworteld is. Má Vlast is immers geen plat patriottisme, maar heeft een universeel karakter dat iedereen kan raken.

En zo geschiedde. Má Vlast werd een indringend muzikaal portret dat je naar de keel greep. Smetana’s droom klonk opnieuw – niet als herinnering, maar als levende kracht. Een vaderland in klank: met respect, met diepte, met vuur.