De strijkers van het Belgian National Orchestra beginnen met de Afscheidserenade van de Oekraïense componist Valentin Silvestrov, een zeer toepasselijk afscheid van een wereld zonder grote conflicten in of nabij Europa. De miskende componist Silvestrov componeerde de serenade in 2003, lang voor het huidige conflict. Putin was toen enkele jaren aan de macht, misschien zag Silvestrov de bui al hangen.
De Amerikaanse dirigent Hugh Wolff kennen velen van de Elisabethwedstrijd. Hij maakt grote gebaren, bijna altijd stijgt zijn stokje omhoog boven zijn hoofd. Hij heeft veel lucht rond zich nodig om banen te trekken met zijn stokje. Zelden dirigeert hij met kleine bewegingen. Steeds zien we zijn stok boven zijn hoofd, vaak in een draaiende beweging, alsof hij een molentje in zijn pols heeft ingeplant. Met zijn grote ervaring zal hij zeker een grote inspiratiebron zijn voor het orkest.
Glitterbloes
Wanneer de soliste van de avond opkomt denk ik, … oei. Violiste Veronika Eberle draagt een rode glitter bloese. Het eerste vioolconcert van Schostakovitch is één van de somberste concerti uit het hele repertorium. Past daarbij wel een glitter bloese? Ze speelt heel expressief, met een breed vibrato, ook in de hoge noten. Scherpe passages speelt ze alsof het niet scherp genoeg kan. Ze triomfeert, ze wil elke noot doen glinsteren. Prachtig, fantastisch vioolspel ! Maar is dit wel een gepaste manier om dit concert vol treurnis en verdoemenis te spelen ? Ze vertolkt het vioolconcert als een overwinning, terwijl je het eerder als een lijdensweg moet spelen.
Achteraf luister ik naar de vertolking van Alexei Michlin, die er in 1963 de Elisabethwedstrijd mee won. Klagend, smekend, soms ruw en rauw, soms wenend en ingetogen in de trage passages. Je moet het bijna pijnlijk spelen. Dat heb ik niet gehoord bij Eberle. Anderzijds speelt ze schitterend, met een zangerige volle toon. Ze kan me vanavond maar half beroeren. Ik heb een dubbel gevoel, alsof ik in de film “la double vie de Veronique” zit. Na het concert worden ook CD’s met haar opname van Beethovens vioolconcert verkocht. Dat is dan weer wel een fascinerende vertolking, vooral ook met de cadenzen van Georg Widmann. In Schostakovitch’ eerste vioolconcert klinkt het harde, moedeloze, onvrije leven in de Sovjet-Unie door. Hoe kan je dat nu spelen in een rode glitterbloes?
Heeft Veronika Eberle het vioolconcert misschien te Duits en te weinig slavisch gespeeld, tijdens de pauze hoor ik flarden Russisch, Oekraïens, Pools, Servo-Kroatisch en Bulgaars rondom. Nog voor het concert tikt iemand me op de rug, het is mijn eigen lerares Bulgaars. Toeval kan soms verrassend zijn.
Overweldigend
Na de pauze gaat dit Slavische concert verder met de tweede symfonie van Tsjaikovski, de zogenaamde Klein-Russische of Oekraïense symfonie door het Nationaal Orkest van België. Er zitten Oekraïense volksliederen en melodieën in verwerkt. Het huidige conflict tussen Oekraïne en Rusland heeft niet alleen een impact op Russische musici maar stelt ook de Russische canon in vraag. In het programmaboekje staat uitleg van musicoloog en Ruslandkenner Francis Maes. De Russische conservatieve elite van het tsarenrijk beschouwde Oekraïne als een kleine onderdanige broer van Rusland. Voor de gezagsgetrouwe Tschaikowsky was dat niet anders.
Kunnen we de klein-Russische symfonie beluisteren los van de huidige oorlog? We moeten de symfonie vooral als een fijnzinnige studie in orkestratie beluisteren, lezen we in de tekst van Francis Maes, los van de toenmalige of huidige geopolitieke spanningen. Het zijn vooral de koperblazers van het NOB die indruk maken. Een symfonie van Tsjaikovski is sowieso altijd een wonderlijk feest, geen bittere zielenroerselen zoals bij Mahler of Schostakovitch, maar altijd groots, overweldigend en passioneel. Heerlijk!
