Wie schrijft er vandaag de dag nog liefdesliedjes voor een uitverkoren vrouw van weleer? Met klanken die diepblauw fluiten en doen denken aan de blues – de oorsprong van de jazz? – in zijn nieuwe compositie neemt Robin Verheyen kleuren uit Jean Fouquets ‘Madonna’ en wijst ze toe aan zijn tenor en sopraan, de drie muzikanten van het Goeyvaerts Strijktrio en de 88 toetsen van Marc Coplands piano.
Het meesterwerk ‘Madonna’ in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen dateert van rond 1452 en is de rechterhelft van een tweeluik. Het andere werk, in Berlijn, beeldt de opdrachtgever van dit kunstwerk en zijn beschermheilige af. Samen vormen ze het zogenaamde Melun-tweeluik. In Antwerpen is een ‘Maria Lactans’ te zien: het intieme thema van een moeder die haar kind de borst geeft. Omdat het onderwerp steeds werd aangepast aan de mode, smaak of inzichten van de tijd, blijft het nieuwe betekenissen geven.
In de versie van Meester Fouquet verschijnen serafijnen en cherubijnen. Troon en kroon vervangen ook de ouderwetse gotische gouden aureool. Maar de Madonna blijft verheven met alle goeds: ‘de tous bien plaine’. Zo klinkt zeker het felbegeerde chanson van Hayne van Gizhegem uit Fouquets tijd (dat door Robin Verheyen in zijn compositie werd verwerkt). Beiden bevrijden hun kunst van devotie en stellen voorzichtig de autonome esthetische ervaring voorop. Maria wordt hemels en profaan, tegelijk. Haar ivoren huid blijft onbevlekt, maar – zo wil de roddelpraat van die tijd: “Is dat niet Agnes Sorel”, de maîtresse van de Franse koning? Is de mooiste vrouw van de beau-monde een model voor de Moeder Gods?
In ‘Blues, Reds and Other Songs’ laat Robin Verheyen zich inspireren door de karakteristieke harmonie van de ontluikende renaissance met citaten (zoals de hymne Ave Maris Stella), canontechnieken en faux-bourdon. Zouden de muzikale versieringen en fuga-imitaties uit die periode de uniciteit van jazz al hebben voorspeld?
Een compositie is opgebouwd uit verschillende lagen. In een schilderij wordt dit weergegeven door de harmonie tussen horizontaal, verticaal en de suggestie van diepte met een voor-, midden- en achterplan. Maria met kind, de troon en de engelen, met name de blauwe, in de diepte kunnen worden vertaald in de polyfonie van de muziek. In hedendaagse muziek luisteren we misschien te vaak naar wat er aan de oppervlakte is: de hoogste stem, de melodie. Polyfonie is daarentegen een oefening in een continue interactie tussen alle stemmen die op virtuoze wijze verschuiven tussen voorgrond en achtergrond. Verheyens compositie maakt de verbinding tussen al deze stemmen en lagen op een organische manier.
Tempo en ritme is de flow waarmee het oog de compositie verkent. De ontblote boezem blijft op veel netvliezen waarschijnlijk wat langer hangen. Laten we die perfecte geometrie niet volgens de huidige maatstaven bekijken, anders zou deze edelvrouw verdacht worden van plastische chirurgie. De geïdealiseerde vorm past binnen een Platonisch perspectief en is zelfs een dwingende morele aansporing tot relaties die ontdaan zijn van sensualiteit of verlangen. De mysterieuze aantrekkingskracht van het schilderij en deze nieuw gecreëerde muziek correspondeert precies met de zoektocht naar wat perfectie en esthetiek in een bepaalde tijd betekenen.
