Benedikt von Peter haalt met Intolleranza 1960 van Luigi Nono (1924 – 1990) de toeschouwer uit zijn veilige stoelenrij en plaatst hem midden in het brandpunt van de actie. Letterlijk zelfs: het publiek zit op het podium van de Opera Gent, omringd door zangers, koor en het voltallige symfonisch orkest van Opera Ballet Vlaanderen. Het resultaat is een auditieve en visuele stormram die de zintuigen in paraatheid brengt voor Nono’s vlammende boodschap tegen onrecht en onderdrukking.
“muziektheater als moreel kompas”
Luigi Nono, één van de boegbeelden van de Europese avant-garde na de Tweede Wereldoorlog, componeerde Intolleranza 1960 als zijn eerste volwaardige opera – of, in zijn eigen termen, azione scenica. Het libretto verweeft getuigenissen, politieke manifesten en poëzie tot een collage die herinnert aan de littekens van Hiroshima, de Algerijnse onafhankelijkheidsstrijd en de heropleving van het Italiaanse fascisme. In korte maar felle scènes volgt de toeschouwer een naamloze mijnwerker – “de Emigrant” – op zijn tocht terug naar zijn vaderland, waar hij geconfronteerd wordt met xenofobie, politiegeweld en concentratiekampen.
Von Peter vergroot Nonos politieke lading nog door de vierde wand radicaal neer te halen. Geen scheiding meer tussen zaal en scène: de bezoeker is getuige, medeplichtige, misschien zelfs medestrijder. Video-projecties, sirenes en een uitgekiende lichtregie stuwen de muziek voort zodat iedere klank als een schokgolf door het lichaam dendert.
“geluid wordt ruimte, ruimte wordt manifest”
Het artistieke team van Theater Basel, waar de productie in 2023 in première ging (in een concept naar Staatsoper Hannover), brengt een uitgepuurde scenografie mee naar Gent. Metalen trappen en roterende platformen creëren een labyrint waarin koor en solisten constant van nabij passeren. Het orkest – onder leiding van de Venezolaanse gastdirigent Michael Wendeberg – spreidt zich in een halve cirkel om het spelvlak heen. Zo ontstaat een surround-effect dat Nonos veellagige partituur een bijna fysieke dimensie geeft.
Op vocaal vlak draagt tenor Peter Tantsits de voorstelling als de Emigrant. Zijn slanke maar doordringende timbre paart lyrische kwetsbaarheid aan felle uitbarstingen van woede en wanhoop. Sopraan Sarah Ardoin geeft de geliefde van de Emigrant een warm kloppend hart, terwijl bas-bariton Patrick Guetti de rol van Opstandeling inkleurt met grommende diepte. Het koor – in deze productie evenzeer protagonist als decor – bevolkt de ruimte met fluisterende slogans, schreeuwende menigtes en hemelse clusterakkoorden.
praktisch
Intolleranza 1960 duurt 1 uur en 30 minuten, zonder pauze. De voorstelling wordt gezongen in het Italiaans en het Duits, met Nederlandse en Engelse boventiteling. Voor elke opvoering is er één uur vooraf een gratis inleiding; op donderdag 8 mei volgt bovendien een nagesprek met cast en creatievelingen.
Deze productie is uitsluitend dit seizoen in Gent te zien en reist volgend jaar niet door naar Antwerpen. Tickets zijn beperkt, precies omdat het publiek op het toneel plaatsneemt; vroeg boeken is dus aangewezen.
slotbeschouwing
Met Intolleranza 1960 herinnert Luigi Nono ons eraan dat kunst niet vrijblijvend is. De schokgolven van racisme, oorlog en dictatuur uit de twintigste eeuw resoneren onheilspellend in onze eigen tijd. Von Peters immersieve en compromisloze enscenering dwingt ons om positie te kiezen: blijven we toeschouwer, of worden we mede-actor in de strijd voor rechtvaardigheid? Wie het podium in Gent betreedt, zal die vraag niet snel vergeten.
