Wozzeck van Alban Berg is zo’n sterk stuk dat het nauwelijks kapot te krijgen is. De voorstelling in Opera Ballet Vlaanderen is dan ook absoluut de moeite om te zien, maar er ontbreekt toch een dosis dramatische kracht.
Alban Bergs opera Wozzeck betekent een mijlpaal in de geschiedenis van het muziektheater. Het stuk zal in december net een eeuw oud zijn (creatie o.l.v. Erich Kleiber in de Berliner Staatsoper), maar komt nog steeds hedendaags over. De opera schetst in een aantal compacte scènes het verhaal van de soldaat Wozzeck, die misbruikt wordt door zijn oversten – de kapitein en de dokter- en bedrogen door zijn geliefde, Marie. Hij geraakt van de wijs, kan zijn jaloezie niet beheersen en steekt Marie neer bij de vijver. Tijdens de dans in de herberg wordt de moord ontdekt. Wozzeck vlucht weg en verdrinkt. Het kind van Marie en Wozzeck verneemt van zijn vriendjes dat zijn moeder dood is.
Johan Simons heeft het toneelstuk van Büchner waarop Alban Berg zijn opera baseerde al enkele keren geregisseerd. De verwachting was dus dat hij de waanzin en het obsessieve van Wozzeck in alle heftigheid op de scène zou zetten. Alban Berg zag in 1914 het toneelstuk Woyzeck van Georg Büchner en was gefascineerd door dit drama over een arme soldaat die het slachtoffer wordt van de vertegenwoordigers van de sociale orde en de zielloze hiërarchie. De Eerste Wereldoorlog onderbreekt Bergs compositieplannen. Hij brengt drie jaar door in het Oostenrijkse leger en komt daar in een situatie terecht waarin hij zich zodanig identificeert met de protagonist van Büchners drama dat de compositie voor hem een innerlijke noodzaak wordt.
Hallucinant decor, te zwakke regie
Het decor suggereert een bevreemdende ruimte met witte wanden en een beangstigende sfeer. Wat Wozzeck in die surreële wereld meemaakt is harde sociale realiteit. Als Wozzeck in de eerste scène de Hauptmann scheert, zit die niet hautain in een barbierstoel, maar in een banale plastiek teil op de grond, waardoor het vernederende van de scène eerder als karikatuur overkomt dan als sarcasme. Ook het zich voor medische experimenten laten misbruiken door de dokter komt niet echt uit de verf. Eigenlijk mist de voorstelling van scène naar scène aangrijpende spanning. Er zit geen crescendo in, geen gradatie naar het onthutsende slot. De tamboer-majoor komt helemaal niet over als een overweldigende figuur, waaraan Marie niet kan weerstaan. De scène in de herberg waarin Margret het bloed ontdekt op de arm van Wozzeck verzinkt in warrigheid. Bij het zien van de oorbellen, die Wozzeck doen beseffen dat Marie hem bedriegt en zijn stoppen doen doorslaan, vertoont Wozzeck nauwelijks de waanzinnige kortsluiting die hem Marie doet vermoorden. Stuk voor stuk gemiste kansen om een opera waarin inderdaad elk detail telt, tot een ijzingwekkend bijtend stuk theater te maken. Zelfs de slotscène mist het apocalyptische van het nachtelijke verzinken van Wozzeck in de vijver onder een visionaire maan. En het “Hop hop”-thema, nochtans de seizoens-slogan van Opera Ballet Vlaanderen is een ontgoochelend einde, waarin de “Bub” van Marie en Wozzeck een beteuterd “Mädel” is, en het hobbelpaardje ergens achteraan in het decor verloren ligt.
Sublieme orkestvertolking
Wat de vertoning op een hoger niveau tilt, is de uitvoering van het orkest met dirigent Alejo Pérez. Het is in elke passage, in elk detail te horen dat deze dirigent de tegen laat-romantiek en atonaliteit aanschurende partituur niet alleen door en door kent maar er ook van houdt. De manier waarop hij met zijn instrumenten elke tonaliteit, elk detail in de tekst in klank omzet is uniek en bewonderenswaardig. Zo ondersteunt hij de beklemmende inhoud van het stuk en de vocale partijen van de zangers. Want ook zij leveren een knappe prestatie met deze allesbehalve eenvoudige partituur die geregeld naar Sprechgesang schakelt. Robin Adams heeft een zachte bariton die veel kleur brengt in details en vooral een “menselijke” Wozzeck is, die jammer genoeg als acteur de impact mist om in zijn personage ook de waanzin te ervaren. Magdalena Anna Hofmann beheerst als Marie vocaal haar partij. Jammer van het idiote lappenpopje dat ze meezeult als het kind, want voor het overige maakt ze een zelfbewuste indruk. Ook Lotte Verstaen bracht als haar vriendin Margret een mooie vertolking.
