Het Te Deum als lofzang op God, maar ook als aanroeping van Christus de Verlosser en als smeekbede om ontferming, aldus de inhoud van deze uit de vierde eeuw stammende hymne die wordt toegeschreven aan de Heilige Ambrosius, bisschop van Milaan en in allerlei zettingen tot klinken komt. In de rite van de Rooms-Katholieke kerk speelt het Te Deum een belangrijke rol, maakt het deel uit van de vele liturgische vieringen, maar ook in processies of bij speciale gelegenheden
Het is een inspirerende tekst die menige componist heeft aangesproken, waaronder grote namen als die van Berlioz, Bruckner, Händel, Haydn en Verdi. En dus ook Marc-Antoine Charpentier (1643-1704) en Henri Desmarest (1661-1741), twee Franse tijdgenoten die op dit nieuwe album ieder met een Te Deum als ‘grand motet’ zijn vertegenwoordigd.
Zeker in het Frankrijk van het ancien régime’ vervulde het Te Deum in hofkringen rond Louis XIII en later Louis XIV een belangrijke functie, zowel bezien vanuit de tekst als vanuit de muziek, beide eendrachtelijk gericht op waar de regerende koningen in die tijd het meest behoefte aan hadden: angst en ontzag, bij de notabelen en de lagere echelons. Het Te Deum, uiteraard in groot formaat, kwam daaraan ruimschoots tegemoet, met solisten, koor en orkest. De overgeleverde muziek geeft ons daarvan een representatief beeld.
Maar ook buiten de kerkmuren bewees het Te Deum zijn uitgelezen diensten, onverschillig vaak de gelegenheid: zelfs als er iets op militair gebied viel te vieren of te herdenken diende het Te Deum als bijkans ideale sfeermaker; en al helemaal als het goed gecomponeerd was. In hoofse kringen was het Te Deum zelfs onmisbaar bij de meest uiteenlopende plechtigheden, zoals die rond geboorte, huwelijk, ziekte, jubileum of kroning. In de kloosters daarentegen werd de lofzang vereenzelvigd met het eenvoudige gregoriaans, of elders in de dorpen en steden niet minder sober na bijvoorbeeld het uitspreken van een koninklijke of bisschoppelijke afkondiging. Dat was de hymne in haar meest pure vorm, zonder enige poespas.
De op deze cd vastgelegde twee ‘grand motets’ zijn gelegenheidswerken die mogen gelden als specimen van de vocale en orkestrale luister die in en rond het paleis van Versailles zozeer in de smaak viel. Geen wonder, want de hymnetekst gaf alle denkbare ruimte aan componisten om stevig uit te pakken en op die bijna ‘gulden’ regel maakten Carpentier en Desmarest geen uitzondering; zoals dat ook gold voor componisten als Lalande, Lully, Bernier, Gilles, Destouches en Campra.
Van het oeuvre van Desmarest (van hem is weinig bekend) kan nog worden gezegd dat het decennialang discografisch ondervoed is gebleven, maar dat er in de laatste jaren gelukkig een kentering is gekomen, waaronder opnamen van een aantal opera’s en ‘grands motets’.
Desmarest kan bogen op een geslaagde vluchtpoging om de doodstraf te ontlopen. Kort na het overlijden van zijn vrouw was hij verliefd geraakt op een minderjarige leerlinge (mogelijk bestond die relatie al langer), waarna een juridisch kemphanengevecht losbarstte die leraar en leerlinge dwongen om fluks het land te verlaten. Het eerste reisdoel was het veilige Brussel, waarna koers werd gezet naar Barcelona, waar Desmarest – en met hem vele Franse musici – in dienst trad van Philips V. Tot ook daar een eind aan kwam nadat de Spaanse koning tijdens een verblijf in Italië zo onder de indruk was geraakt van de Italiaanse muziekstijl dat hij na terugkomst de aan het Spaanse hof ingeburgerde Franse stijl prompt in de ban deed en daarmee in één klap de Franse musici werkeloos maakte. Ook Desmarest moest zijn boeltje pakken, maar brodeloos raakte hij niet, want Lunéville, niet ver gelegen van Nancy, lonkte reeds, de zetel van Leopold I, de hertog van Lorraine. Aan diens hof wachtte hem de betrekking van ‘surintendant de la musique’.
Desmarests eerste Te Deum (1687) was bestemd voor een bijzondere plechtigheid, als lofzang op het spoedige herstel van de koning nadat bij zijne majesteit een pijnlijke fistel was verwijderd. Bij zo’n gelegenheid paste het Te Deum als muzikale handschoen. De tweede zetting (met de toevoeging ‘de Lyon’), die op dit album te horen valt, moet tussen 1713 en 1727 zijn gecomponeerd, toen Desmarest in dienst was van de hertog van Lorraine.
Het samenbrengen van de beide Te Deums (Charpentier schreef er overigens maar liefst zes!) blijkt een uitstekende keuze door niet alleen de overeenkomsten ten aanzien van de instrumentatie, maar ook door het altijd weer fascinerende wisselspel tussen soli en koor-tutti in deze bepaald niet alledaagse ripieno-opzet. Wat de beide werken zelf betreft treft vooral het technisch meesterschap en het inspirerend-fonkelende karakter ervan, aspecten die bij het Ensemble Les Surprises onder leiding van Louis-Noël Bestion de Camboulas in uitstekende handen zijn. Niet meer dan dat, want instrumentale en vocale kleuring en precisie zijn net een fractie minder scherp geprofileerd dan bij ensembles als Les Arts Florissants, Le Concert Spirituel, Pygmalion of Les Talens Lyriques. Waar tegenover staat dat er beeldend en plastisch wordt gemusiceerd en dat de van goede smaak en inzicht getuigende contrastwerking aan deze vertolkingen extra glans verleent. Het fractioneel overbelichte vibrato van sommige vocale solisten doet gelukkig niet of nauwelijks afbreuk aan het geheel dat vanzelfsprekend in het teken staat van de historiserende uitvoeringspraktijk. De sfeervolle opname rondt het geheel fraai af.
Deze uitgave is extra interessant omdat dit de eerste opname is van het Te Deum van Desmarest
