Zowat de beste Rigoletto in vele jaren mogen genieten in het onbekende operahuis van de Servische cultuurstad Novi Sad. Voor het hele verhaal over de opera zelf, kan je terecht op deze link. Twee keer raak ik toevallig in dezelfde stad in een jaartje tijd, in de opera en beleef er iets bijzonder. Herinner de recensie over de opera Sardanapalo van Liszt (klik hier) en dan nu Rigoletto en hoe! Ja, dat is dus écht geluk hebben…
Uitmuntend niveau, schitterende regie met een zeldzaam rijke visie – eigenlijk de beste die ik ooit zag – en adembenemend vertolkte rollen in grote harmonie, sterk koor, fantastisch orkest en een dirigent die dat leidde als was het zijn 100ste keer. Zo wil ik nog een keer herstellen van ziek zijn als ik zoiets kan en mag bijwonen, meebeleven, deel zijn van het gebeuren. Het helpt en is eens wat anders dan pillen. Ja, muziek is helend.
Wat hoorde en zag ik dan allemaal dat mij zo enthousiast maakt en dat ik dit absoluut met u, lezers, wil delen? Rigoletto is zo bekend dat je er niet perse een stuk Europa moet voor doorreizen om die opera een keer te beleven. Maar als je de kans hebt terwijl je ergens bent en je je avond kan vullen terwijl buiten wolken dreigen de avond toch te verpesten? Dan ga je toch de zaal in? Zo deden we ooit met een groep vrienden in New York, drie dagen verbleven we daar en wandelend voorbij de MET zagen we een affiche: deze avond Mozarts Cosi Fan Tutte met Kiri Te Kanawa. Natuurlijk kochten we een kaartje en nu nog, jaren na die maand maart in 1987 geniet ik er van. Als het even mag, denk ik ook nog ruim 30 jaar (en liefst nog meer) te mogen nagenieten van deze Rigoletto in Novi Sad.
Het orkest zet met een iets te snelle trompet in. In een fractie van een seconde denk ik al meteen: “Dit gaat fout aflopen!”, maar buiten nog één keer een vergelijkbaar foutje, loopt het orkest vlot en volgt nauwgezet dirigent Mikica Jevtić die magisch presteert. Het wordt een sterke muzikale prestatie met enorme topmomenten. Om toch een minpunt aan te halen waarvan ik verneem dat het binnen ongeveer anderhalf jaar tot het verleden behoort: de akoestiek is niet de beste. Zangers die iets verder op het podium staan, hoor je snel minder duidelijk. Gelukkig wordt de zaal op het einde van het concertseizoen 2019-20 helemaal verbouwd en wordt dit probleem grondig aangepakt.
Orgieën, decadentie, ontvoering en verkrachting, verraad, vuiligheid…
We leren dat er niets nieuw is onder de zon als het erop aan komt wanneer sommige mensen zich gaan vervelen door de overdreven weelde waarin ze leven, door de overdreven macht die ze hebben. Zie het verhaal van de Amerikaanse miljardair Epstein, het zou zo kunnen dienen als scenario voor Rigoletto. Ontvoerde meisjes, groepsverkrachtingen, moorden. Want dat is waar het om gaat in Rigoletto: gruwel.
Het is niet alleen de bultenaar, Rigoletto, die uit opportunisme zijn broodheer de hertog van Mantua in alles volgt, tot het grofste toe. Al diegenen die mee in weelde leven dankzij de hertog, doen mee in deze handel en wandel. Zij zouden anders kunnen kiezen, maar waar zou hij, de bultenaar, van moeten leven? Omdat hij weet, beter dan wie ook, hoe de heren zijn die enerzijds de opdracht geven en anderzijds de opdracht uitvoeren – om het geld en/of om mee het meisje haar lichaam (even) te kunnen bezitten – beschermt hij krampachtig zijn dochter. Een jonge aankomende vrouw, nog zeer aantrekkelijk ook. Natuurlijk is hij meer dan welke ouder ook in de buurt van de hertog van Mantua bevreesd voor de eer en het leven van zijn dochter Gilda.
Die walgelijke hertog, die zich een keizer van Rome waant – en dat was letterlijk zo in de tijd dat het verhaal zich afspeelt – is het alter ego van Don Giovanni, ook zo’n gruwel met zijn laffe helper. Hij heeft al heel wat levens op zijn geweten. Meisjes, ouders die niet zomaar hun dochter spontaan te grabbel gooien, ze moeten eraan. Koppen rollen bij de vleet. En dat wordt bij het openen van het theatergordijn meteen duidelijk. Een groot schilderij wordt getoond met allemaal gevallen naakte jonge vrouwen terwijl Rigoletto er voorbij wandelt met een pop die zijn dochter en andere misbruikte meisjes uitbeeldt. Na hem verschijnt de hertog, die zichzelf met een lauwerkrans kroont. Meteen denk je aan Caligula of Nero & Co. Dan gaat het schilderij de hoogte in en zie je op het podium lijken liggen, allemaal jonge vrouwen… De ouverture gaat over in de zang en de figuren springen op, de opera is nu echt begonnen. Balletdansers – een zeer sterke groep mannelijke dansers met een centrale figuur die verwijst naar en de draak steekt met Conchita Wurst (Oostenrijks winnaar Songfestival) en soepele danseressen beheersen het podium terwijl het koor het overneemt van de hertog.
Zang- en acteertalent gestimuleerd tot het uiterste
Het is de jongere Servische tenor Stevan Karanac die heel persoonlijk en karaktergevend overtuigt in deze niet eenvoudige rol waar iedereen hoopt nog eens Luciano Pavarotti te horen. Het moet hierdoor toch extra moeilijk zijn voor elke tenor deze rol op zicht te nemen. Karanac laat het aan zich voorbijgaan en zingt zeer vlot wat hij koppelt aan een gelaatsuitdrukking die de perversiteit die de hertog zijn gedrag tekent en over heel de lijn uitstraalt. Het is amper te geloven dat hij deze rol voor de allereerste keer zingt.
Wie ook in de rol debuteert en wat al even onwaarschijnlijk is, is bariton Zeljko R. Andrić als Rigoletto. Hij is de vader van het kind: zijn lichaamstaal, zijn gelaatsexpressie, zijn stem soms zeer ingehouden en dan weer net niet écht wenend, maken duidelijk wat moet en wat Verdi zelf in de muziek vertaalde: de pijn van het verlies van een kind dat een vader zo koestert. Je voelt bijna de volle zaal mee wenen. Zeer emotioneel.
Koude rillingen krijg je wanneer de bas Strahinja Djokić, de graaf van Monterone, het podium opstormt om zijn dochter, ontvoerd en misbruikt, trachten terug te halen. Hartverscheurend is zijn ‘gebrul’, zijn woede, zijn onmacht én zijn vervloeking van de hem nog meer vernederende nar die Rigoletto is. Hoe smerig kan je zijn? Maar o wee, de vloek! Het zal toch niet waar zijn? Een vloek heeft kracht en komt uit, de oude nar is in paniek en dat het niet voor niks is, zal later bewezen worden: het noodlot zal hem zo hard treffen als maar kan.
In zeven haasten poogt Rigoletto zijn dochter voor alle kwaad te behoeden, maar de zuivere maagdelijkheid uitstralende jonge, ontplooiende vrouw Gilda – wat een fijne, zachte en toch volle sopraan met krachtige coloratuur is Darija Olajoš Čizmić – is al verliefd op een jonge arme student… Niemand minder dan de hertog die de huishoudster van Rigoletto met een vette fooi in de beurs al omgekocht heeft. En om het nog erger te maken, ontdekken de slippendragers van de hertog dat die oude vent een jong lief schijnt te hebben, en nog een knappe op de koop toe. Dat het zijn dochter is, vernemen ze na de ontvoering en het misbruik in het paleis door de hertog. Intussen hebben die heren de huishoudster Magdalena (Jelena Končar) die bijstand met de ontvoering verleende, haar beloofde extra loon gegeven in een andere vorm dan deze slechte vrouw verwacht: in plaats van een geldbeurs krijgt ze een dolk in het hart. Verraad loont niet altijd.
In het paleis, een gebouw dat schuin wegzakt in de fundamenten – het staat zinnebeeld voor de decadentie – zingen vader en dochter een pakkend duet. Het publiek dankt met een open doekje, wat meermaals gebeurt in deze voorstelling en niet alleen met applaus, maar met veel bravo’s en terecht!
De moord…
Voor Rigoletto is het nu welletjes geweest. Hij spreekt Sparafucile aan. Een huurmoordenaar met beroepseer die altijd zijn woord nakomt en vermoordt wie het ook moge zijn. Waar voor het geld… Goran Krneta is een diepe strenge bas, wat droog en daardoor net indringend genoeg en met het perfecte postuur voor deze rol. De sfeer van het verhaal maar ook op het podium en in de zaal wordt angstwekkend: je voelt en proeft en ruikt het onheil. Een bende gespuis vult het podium met slechts één zuivere ziel, Gilda. Gilda… Zij offert haar leven op, niet alleen om haar liefdesleed te beëindigen, maar ook om de zus van de huurmoordenaar, een ordinaire prostitué, de liefde van haar leven te gunnen en die liefde is niemand minder dan hij die zingt: “La donna è mobile” (de vrouw is wispelturig), de hertog van Mantua…
Gilda weet wat ze doet en stapt overtuigd de herberg in waar ze weet dat ze meteen een degen in het lichaam gereten krijgt en zal sterven.
Sparafucile levert de lijkzak aan een triomferende Rigoletto. De smeerlap is dood ! De wraak heeft gezegevierd en dan? Dan zingt de dode… O vervloeking? Het kàn niet en toch is het… Die man is springlevend. De zak!?… De angstige nar opent de zak… Gilda. En dan krijg je een vader in het écht. Ogen van mensen worden nat. Niet alleen om wat Verdi in de muziek geschreven heeft, de dood van zijn eigen kinderen, jonge vrouw en jonge zus, maar ook de pijn die de man op het podium vertolkt, moest het zijn kind zijn. De blik, de handen, de houding en hoe zacht hij ‘Gilda, mia Gilda’ zingt in plaats van het meteen uit te schreeuwen… Achteraan het podium verschijnt in een wit kleed tussen witte bloemen een engelfiguurtje. Het is de stervende ziel van Gilda die zich in lengte strekt, de hand reikt naar de hemel die haar zo meteen zal opvangen. Ook terwijl ik die schrijf, beleef ik de emotie van in de zaal. Het is het sterkste moment van heel deze pakkende opera. Voor mij het grootste meesterwerk van Verdi dat hier met zeer beperkte middelen het grootste resultaat bereikt.
Het applaus ? Daverend en met talloze bravo’s… Deze Rigoletto mag internationaal gaan !
Weet je wat het nog extra goed maakte? Een straatarm Romakind van 11 jaar mocht mee van haar mama. Dat meisje is dol op ballet en ‘mooi zingen’, maar ja, kansen? Ze genoot elke seconde en mocht nadien nog mee met de zangers en de regisseur op theatercafé. “Dit vergeet ik nooooit, zo mooi!”. En zie? Een van de artiesten gaf de naam van een sopraan met carrière, ook Roma, die arme kinderen die zelden een kans krijgen, gratis les laat geven… “Zo kan je een prima Dame van het ballet worden”, zei een jong gepensioneerde mevrouw die ooit ook de kans van haar leven kreeg. Duimen jullie mee voor dat kunstzinnig, amper geschoolde meisje dat dolgelukkig huiswaarts keerde?
- WAT: Rigoletto – Libretto Francesco Maria Piave, muziek Giuseppe Verdi
- DIRIGENT: Mikica Jevtić
- REGIE: Aleksandar Nikolić
- CHOREOGRAFIE: Aleksandar Ilić
- KOSTUUMS: Senka Ranosavljević
- SCENOGRAFIE EN LICHT: Saša Senković en Marko Radanović
- KOORDIRIGENT: Vesna Kesić Krsmanović
- STEMMEN: Rigoletto – Zeljko R. Andrić; Gilda – Darija Olajoš Čizmić; Hertog van Mantua – Stevan Karanac; Sparafucile – Goran Krneta; Magdalena – Jelena Končar; Graaf van Monterone – Strahinja Djokić
- ORKEST EN KOOR: Srpsko Narodno Pozorište (Servisch Nationaal Theater)
- WAAR & WANNEER: Novi Sad, Servisch Nationaal Theater, 25 september 2019
- FOTO’S: © Srdjan Doroški
