Een helende confrontatie

Onze website is vernieuwd, geef zelf je evenementen in. Heb je een fout gezien. Mail ons!

28 juli, 2019
Viviane Redant

De succesvolle regisseur/choreograaf Alain Platel biedt in dit rijk geïllustreerde boek een blik in het maakproces van de gelauwerde en iconische voorstelling Requiem pour L., op muziek van Mozart en componist/saxofonist Fabrizio Cassol. Een productie die onder Platel zijn vel kroop, hem voor een ethisch dilemma plaatste, ja zelfs uitputte. Het hele productieproces was een emotionele rollercoaster die er serieus inhakte en zo ook sporen naliet. Terloops beschrijft de auteur eveneens hoe het jonge gezelschap les ballets C de la B zo snel een hoge vlucht maakte. Wanneer op het juiste moment, op de juiste plaats, de juiste mensen je pad kruisen. Het is een huizenhoog cliché, maar het was dé springplank naar internationale podia.

Alain Platel neemt de lezer op sleeptouw door zijn verleden. Hij groeide op in een warm maar atypisch gezin met vijf kinderen. Zijn vader was architect en zijn moeder een spitante vrouw die naast de zorg voor haar kinderen het leven omarmde in die vrijgevochten zestiger jaren. In werkelijkheid lag de beslissing om Requiem pour L. te maken reeds jaren vroeger, nog lang voordat hij er zich een voorstelling van kon maken. Het is de culminatie van ontmoetingen, voorvallen en confrontaties met de dood, over ettelijke jaren heen, in een gestaag groeiproces. Hoe het ene leidt tot het andere.

Platel hield een soort logboek bij. Een paar mensen staan daarin centraal: huisdokter en jeugdvriend Marc, de Belgische componist Fabrizio Cassol, zijn ouders, zussen en goede vriend en mentor Gerard Mortier en natúúrlijk L(ucie) en haar familie. Een bij wijlen intrieste, maar tegelijkertijd vreugdevolle mengeling van feiten en herinneringen die allemaal als een caleidoscoop bijdroegen tot de creatie van het gelauwerde en indringende Requiem.

Ziekte en eindigheid

Ze doorkruisen ons bestaan. Zijn eerste dode zag Platel als jongetje van vijf. Nieuwsgierig naar wat de dood precies is, was hij gaan kijken naar een buurvrouw die opgebaard lag in haar living thuis. Klasgenoten werden van de weg gemaaid. De leegte achteraf was ronduit ontnuchterend. Op zijn zeventiende mocht hij als vakantiejob een maand meehelpen in een hospitaal. Daar zag hij een dood vrouwtje. Een kwartier ervoor lag ze nog te jammeren en hadden ze haar bed verschoond. De dood die zich als sluipmoordenaar manifesteert. Een jeugdvriend ontviel hem door kanker. Hij moest ook afscheid nemen van zijn trouwe viervoeter. Een verkeersslachtoffer blies zijn laatste adem uit in zijn armen, zijn vader in een ziekenhuisbed.

Platel was ook getuige van de laatste ademstoot van Gerard Mortier. De gigant Mortier met wie hij kon praten over hun thuishaven Gent, maar ook over wat hen beroepsmatig dreef, hun visie, de taak van een kunstenaar in de samenleving. Mortier daagde hem artistiek uit. Kreeg hij van Mortier ooit het vertrouwen – wat hem de mogelijkheid bood een internationale carrière uit te bouwen – Platel omringde zich op zijn beurt met jonge talentvolle artiesten die hij een springplank bood. Mortier sprak jonge artiesten aan die het aandurfden gevestigde waarden op hun grondvesten te laten daveren. Werken op het scherp van de snee en progressieve artistieke keuzes verbond hen en smeedde ook een sterke band op persoonlijk vlak.

Duo Cassol-Platel

Ze ontmoetten elkaar in 2002 toevallig in Jeruzalem en geraakten aan de praat. Er waren veel raakvlakken, zowel inzake beroepsethos als qua spiritualiteit. Beiden vonden elkaar in het creëren van nieuwe verhalen op basis van bekend materiaal. Samen maakten ze in in 2006 VSPRS gebaseerd op de Vespro della Beata Vergine van Monteverdi. In 2008 volgde Pitié!, geïnspireerd op de Mattheuspassie van Bach. Voor Coup Fatal 2013 verzamelden ze een aantal Congolese muzikanten rond een repertoire van Europese barokliederen.

Deze veelkleurige voorstelling smeekte om een vervolg. Fabrizio besliste om het Requiem van Mozart aan te pakken met deels dezelfde Afrikaanse en deels Europese muzikanten. Een tour de force omdat de meeste muzikanten van Afrikaanse origine geen muziek konden lezen en alles dus via orale overdracht moest gebeuren. Het mocht echter geen vervolg worden van Coup Fatal, maar een unieke beklijvende voorstelling. Daarom besloot Platel te vertrekken van wat de essentie van het requiem is: de dood. De dood zit hier bij ons nog altijd in een taboesfeer. Er diende dus omzichtig te werk gegaan worden.

Platel realiseerde zich dat hij met zijn levens- en theaterervaring inmiddels over de tools beschikte om verdriet om te buigen in kracht, in een energie die eerder voortstuwt dan afremt. We moeten allemaal “Zum Tode leben”, zoals Heidegger zegt. Pushen tot aan de grens van het mogelijke. De dood in een video-installatie tonen was vroeger al gebeurd, maar nog nooit in een muziektheatervoorstelling.

Toeval of niet

Toevallig was een kennis stervende en de behandelende geneesheer zijn jeugdvriend Marc. Zou het mogelijk zijn haar laatste uren te registreren en te incorporeren in de voorstelling: de magische brug tussen leven en dood? Lucie, een vrouw die heel haar leven op de barricade stond, stemde toe. Ze koos voor euthanasie en was zo pleitbezorger voor het recht op waardig sterven. Haar laatste actieve daad: als het ware sterven in het harnas. Dit ging evenwel niet zonder slag of stoot. De kinderen maakten bezwaar. Platel had ten volle begrip voor hun verzet. Het is binnendringen in een van de intimistische ogenblikken in een mensenleven. Verkeerd gebruikt zou het ook als een ongezonde vorm van voyeurisme kunnen geïnterpreteerd worden. Uiteindelijk respecteerden de kinderen de ultieme wens van hun moeder. Het publiek maakt haar laatste uren mee in een serene projectie: respectvol, zonder enige sensatiezucht. Door de extrapolatie aan gevoelens en muziek ontstaat een tweeluik. Het sereen afscheid nemen van de westerling, tegenover het extroverte van de Afrikanen. Wij rouwen, voor hen is het een viering van het leven. De voorstelling is een confrontatie, maar tegelijkertijd helend. De cultuurverschillen worden in een intimistisch vlechtwerk tot een warme en diepmenselijke tranche de vie verwerkt. Een absoluut meesterwerk waar een grote vredigheid van uitging.

Niet alleen als voorstelling is Requiem pour L. indrukwekkend. Ook de lectuur van het gelijknamige boek is dat. Er is niet alleen het verhaal van Alain Platel, maar ook tal van commentaren kleuren en ondersteunen de vertelling. Onze regisseur/choreograaf ging voor deze productie niet over één nacht ijs. De pudeur, de strijd en de bedachtzaamheid waarmee hij alles voorzichtig en subtiel in elkaar liet passen, tekenen hem niet alleen als een groot kunstenaar, maar ook als een integere persoon met verantwoordelijkheid en eruditie. Een respectvol man vol mededogen die de pijn en verwarring van mensen verstaat.