Franse creatie van Der Kreiderkreis van Zemlinsky
Nominatie Gouden Label Opera – Der Kreidekreis (de krijtcirkel), gecreëerd in Zürich in 1933 is een opera in drie bedrijven en zeven taferelen op een libretto dat de componist distilleerde uit het toneelstuk uit 1925 van Klabund, een Duitse schrijver en dichter die zich had geïnspireerd op een Chinees theaterstuk uit de Yuan-periode.
Der Kreidekreis is de zevende opera van de Oostenrijkse componist Alexander Zemlinsky (1872-1942), schoonbroer en leraar van Arnold Schoenberg, wiens werken door de nazi’s verboden werden.
Het werk confronteert goed en slecht, rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid, rechtschapenheid en corruptie, armoede en rijkdom en verwerkt ook een Salomonsoordeel. Het centrale personage is Haïtang van wie we het parcours van verval (ze wordt verkocht aan de eigenaar van een bordeel) tot verlossing (ze wordt keizerin) volgen. De productie van de Opéra National de Lyon is de eerste van Der Kreidekreis in Frankrijk. België moet deze opera nog ontdekken.
Zoals in het programmaboek van de productie in Lyon aangeduid wordt, beweegt Zemlinsky zich tussen tijdperken en stijlen, maar heeft hij een eigen rijke en onvergelijkbare muzikale taal gevonden. In Der Kreidekreis sluit hij aan bij de tendensen van zijn tijd en combineert hij zijn eigen lyrisch-expressieve stijl met de kleuren van het Verre Oosten en stijlelementen van de jazzmuziek en de ‘Zeitoper’ (de opera’s van de jaren 1920 en -30 geïnspireerd door de actualiteit). Zemlinsky verzamelt dit alles in een vorm die bij het episch theater aanleunt met gesproken dialogen, melodrama en zang en doet dat op een bewonderenswaardige sobere manier.
Het is de Duitse dirigent Lothar Koenigs die met het orkest van de opera van Lyon ons deze complexe, originele en geraffineerde partituur van de prima dramaturg en subtiele klankschilder die Zemlinsky was, heeft doen ontdekken en ze met gloed en elegantie heeft verdedigd. De enscenering was toevertrouwd aan Richard Brunel die fabel, actualiteit en didactiek heeft gecombineerd in een duidelijk leesbare opvoering met realistische en poëtische scenes in de sobere maar praktische en suggestieve decors van Anouk Dell’Aiera, de kostuums van Benjamin Moreau en de mooie lichteffecten van Christian Pinaud.
De personenregie was gedetailleerd, de interactie levendig en boeiend en de personages goed geprofileerd, weliswaar vooral getypeerd vanuit het sociaal en politiek kritisch standpunt van de enscenering. Zo is Prins Pao eerder een opgehitste, wellustige man wanneer hij Haïtang ontmoet en verondersteld wordt op haar verliefd te worden en daarna een eerder stijve, onhandige keizer die zich moeilijk aanpast aan zijn nieuwe taak. En Mr. Ma, de mandarijn, wordt vooral voorgesteld als een bruut die, toegegeven, meer menselijkheid toont achteraf. Martin Winkler vertolkte dit personage met veel overtuiging en autoriteit en projecteerde de tekst op voorbeeldige manier met zijn krachtige, bronzen stem. Prins Pao kon tot leven komen dank zij het temperament en de allure van tenor Stephan Rügamer.
Ilse Eerens als ware podiumkeizerin
Het was de jonge Vlaamse sopraan Ilse Eerens die Haïtang vertolkte, het jonge meisje dat eerste verkocht wordt aan een bordeel, dan aan Mr. Ma (de mandarijn verantwoordelijke voor de zelfmoord van haar vader) wiens tweede vrouw zij wordt en moeder van zijn zoon, een kind dat haar betwist wordt door Yü-Pei, de eerste vrouw van Ma, die haar bovendien ervan beschuldigt haar man vergiftigd te hebben. Dank zij het Salomonsoordeel van de keizer Pao zal Haïtang niet alleen gered maar zelfs tot zijn keizerin verheven worden (niet echter in het laatste beeld van de enscenering van Richard Brunel!).
Ilse Eerens heeft op voorbeeldige manier de verschillende gemoedstoestanden van de jonge rouw, haar vernedering en lijden, haar hoop en vastberadenheid en tenslotte haar geluk weten op te roepen, geïllustreerd door haar soepele en stralende stem en haar genuanceerde en expressieve vocale vertolking in alle emotionele registers.
Nicola Beller-Carbone gaf veel allure en vocale kracht aan haar rivale Yü-Pei, de venijnige eerste vrouw van Ma. Hedwig Fassbender (de vroedvrouw), Doris Lamprecht (de moeder van Haïtang) en Josefine Göhmann (een bloemenmeisje) deden het prima in hun kleinere partijen. Het personage van Tschang-Ling, de broeder van Haïtang, werd op het toneel overtuigend vertolkt door Lauri Vassar die (niet in staat om te zingen) werd bijgestaan door de expressieve voordracht van de bariton Julian Orlishaussen.
Goede prestaties in kleinere maar karakteristieke rollen werden geleverd door Stefan Kurt (de rechter Tschu-Tschu), Zachary Altman (Tschao, secretris van het tribunaal), Paul Kaufmann (Tong, de baas van het bordeel) en Luke Sinclair en Alexandre Pradier (twee coolies). Een mooie Franse première van een rijk werk dat een herontdekking ruimschoots verdient.
- WAT: Der Kreidekreis, opera van Alexander Zemlinsky
- WIE: enscenering Richard Brunel, decors Anouk Dell’Aiera, kostuums Benjamin Moreau, lichteffecten Christian Pinaud, orkest Opéra de Lyon, dirigent Lothar Koenigs, solisten: Ilse Eerens (Haïtang), Martin Winkler (Mr. Ma), Stephan Rügamer (prins Pao), Nicola Beller-Carbone (Yü-Pei) en andere
- WAAR & WANNEER: Opéra de Lyon, januari en februari 2018
- FOTO’S: Opéra de Lyon
