“Rare titel”, zullen sommigen denken, om de muzikant Daniel Barenboim zijn 80 jaar op deze aarde in de verf te zetten. Wie deze hoogbegaafde man beter kent, zal het meteen begrijpen. Als er nu eens echt een zogenaamd ‘universeel’ mens aan te wijzen valt, dan is het toch wel Daniel Barenboim. Een man die vele prijzen kreeg.
Zeven jaar was de kleine Argentijnse jongen van Joodse afkomst, Daniel Barenboim, toen hij voor het eerst een pianorecital gaf. Het werd meteen Beethoven. Beethoven en Mozart werden zijn grote voorbeelden van het prille begin. Ze bleven de rode muzikale draad door zijn professionele loopbaan als musicus. Velen kennen Barenboim als dirigent van de Proms in Londen, als dirigent van opera’s waaronder veel Wagner, als concertpianist in solo optredens en concerti met orkest, als bezield en bezielend spreker, organisator en via de muziek, vredesstichter.
Dat Daniel Barenboim hoogbegaafd is, leidt geen twijfel. Zijn muzikale bagage, de inzichten, de interpretaties, zeg gerust het hele plaatje is dermate groot dat maar weinigen, heel weinigen, dit is gegeven. Hij beseft de gave en geeft zo maximaal mogelijk de boodschap van de alles overstijgende en alles nobeler makende muziek bij elke denkbare en ondenkbare gelegenheid. Voor hem is dat te herleiden tot één gelegenheid, namelijk het leven op zich dat hij kan en mag leiden. In heel wat talen spreekt de polyglot, die hij is, de mensen aan.
Nobelprijs voor de Vrede?
Heeft er ooit iemand aan gedacht om hem voor de Nobelprijs voor de Vrede te nomineren in plaats van resems politici aller aard die de prijs kregen en nog zullen krijgen en toch voordien of nadien of voor-, tijdens én nadien verder gingen met bloed vergieten en mensen verdrukken?
Een Nobelprijs voor de Vrede voor een muzikant, is dat wel een realistisch voorstel? Waarom zou het dat niet zijn en waarom zou het dan best Daniel Barenboim zijn die hem moet krijgen? Kan je iemand die controverse zoekt wel bekroond worden? Hij is toch een uitdager? Is hij dat of is hij net het omgekeerde van controversieel, uitdagend? Barenboim is verbindend – een modewoord in de moderne politiek – en dat was hij voor het een bijna uitgehold begrip werd.
In dit artikel leggen we wat meer nadruk op de Menselijke Actie via de Muziek door Barenboim op zijn stuk voor stuk alle eer verdienende muzikale prestaties (en die zijn er bij bosjes). Muziek werd meer dan muziek op zich. Barenboim zag er een hefboom in om al dan niet ‘gecultiveerde pijnpunten’ aan te kaarten, af te remmen en liefst te beëindigen. Niet simpel, maar oneindig lovenswaardig. Het beste van de muziek mee inschakelen om het mooiste van de mens op het voorplan te plaatsen. De mens, dat wezen dat helaas nog te veel last heeft van primitieve instincten zoals bezit en uitbreiding van territorium en het daarvoor zonder schroom verjagen, bevechten en desnoods doden van zij die er dan maar weg moeten of niet zouden mogen komen enz.
In het raam van die drang naar vrede via schoonheid, harmonie, veredeling en verheffing, richtte de dirigent in 1999 in Weimar een orkest op. Niet zomaar een orkest als andere orkesten, maar een orkest van mensen, jonge mensen, die binnen de grenzen van de staat Israël muziek (proberen te) leren en uitvoeren. Er zijn musici bij die niet van de ene kant van het land naar de andere kunnen reizen tenzij via enorme omwegen.
Nog erger is dat het orkest nog nooit op Israëlische bodem kon samenkomen, al was het maar voor een repetitie. Joden en Palestijnen, de grenzen zijn niet alleen uit beton, prikkeldraad, bommen, raketten als fysiek geweld, maar ook uit moreel geweld. Barenboim is dat gedoe al jaren grondig beu en ondernam vele acties voor toenadering en het stopzetten van die eeuwigdurende felle ruzie. Het orkest West-Eastern Divan Orchestra is daar een deel van net als de Barenboim-Said Akademie met de Pierre Boulez Zaal in Berlijn en het Barenboim-Said Music Center in Ramallah. Het is haast niet te geloven dat na 23 jaar bestaan het orkest nog steeds moet repeteren in het buitenland, nl. in het Spaanse Sevilla gezien de politieke situatie in de thuislanden van de musici.
Wagnertaboe doorbroken
Große Musik ist das Ergebnis intensiven Hörens. Jedes Orchestermitglied muss sehr genau der Stimme des Komponisten wie auch seinen Mitspielern zuhören. Persönliche und internationale Harmonie kann es nur geben, wenn wir uns zuhören. Jede Seite, jede Partei muss die Ohren öffnen, um die Geschichten und Meinungen des anderen zu verstehen.
Daniel Barenboim
(Grote muziek is het resultaat van intensief luisteren. Elk orkestlid moet heel goed luisteren naar de stem van de componist en ook naar zijn medespelers. Er kan alleen persoonlijke en internationale harmonie zijn als we naar elkaar luisteren. Van alle kanten moet men de oren openen om elkaars verhalen en meningen te begrijpen.
Daniël Barenboim)
Tussen 1938 en 2001 klonk nooit een stuk van Richard Wagner in een of andere concertzaal in Israël. Het was niet wettelijk verboden, maar er was een soort consensus: Wagner wordt niet uitgevoerd. Waarom? Een zekere Adolf Hitler was gek op de muziek van Wagner omdat Wagner iets als de Ring des Niebelungen had gecomponeerd en omdat Wagner antisemiet zou geweest zijn (over dat laatste is veel te zeggen zowel bevestigend als ontkennend). In diezelfde jaren hebben tal van Joodse musici, van beroemde dirigenten tot orkestmusici wereldwijd, behalve in Israël, opera’s van Wagner uitgevoerd. In Israël werd zelfs een Wagnergenootschap opgericht. Thuis naar Wagner luisteren op LP of later CD kon, maar niet in de concertzaal, noch op radio of TV.
Barenboim was die theatrale toestand zo beu als wat en toen gebeurde het, een werkelijk historisch moment: als bisnummer van een concert zou de ouverture van Tristan und Isolde gespeeld worden. Een half uur tumult in de zaal. Barenboim gaf als boodschap mee: “Wie er niet mee akkoord is, kan de zaal nu verlaten”. Zelfs van de boze roeptoeters bleven velen in de zaal. Het werd stiller, het orkest kon eindelijk het bisnummer spelen en toen? Toen begon er geen revolutie, of net wel… Een revolutie die het Wagnertaboe doorbrak met een langdurende staande ovatie. Eindelijk werd het verschil gemaakt tussen alles overstijgende schoonheid en persoonlijke al dan niet kortzichtige politieke ideeën. Zeg nu zelf, zullen we Daniel Barenboim nomineren voor de Nobelprijs voor de Vrede?
WIE: Daniel Barenboim 80
