Wie denkt dat evenwichtsoefeningen hoofdzakelijk in een turnzaal thuishoren heeft sinds afgelopen zaterdag ongelijk. In het pianoconcerto van Annelies Van Parys hebben Jan Michiels (piano) en Martyn Brabbins (dirigent) met het Antwerp Symphony Orchestra laten zien dat een uitgekiende afstemming van klankkleur, nuance en tempo tot een intense luisterervaring kan leiden.

De 400-jarige geschiedenis van het concerto als compositievorm toont aan dat de solist en het orkest soms moeilijk door een deur kunnen. Er zijn veel gevallen waarin het orkest de solist niet kan volgen en omgekeerd of waar de solist het orkest begeleidt in plaats van andersom. Maar bij de wereldcreatie van het concerto van Van Parys bleken solist en orkest elkaar perfect aan te vullen en zelfs muzikaal plezier met elkaar te kunnen maken. Dit kwam voor een groot deel doordat het stuk speciaal voor pianist Jan Michiels is geschreven. Michiels staat bekend als een kunstenaar die uitzonderlijk melodisch en sprankelend speelt, waarbij alle tonen rond en soepel klinken en alle componenten van meerstemmige passages in hun recht blijven. Zijn spel past wonderwel bij de klankkleuren die de composities van Van Parys kenmerken. Dat is uitzonderlijk omdat een piano nu eenmaal minder subtiel met toonafstanden kan omgaan dan de klankwolken van Van Parys’ orkestraties. De compositie moet dus technisch van hoog niveau zijn wil alles in elkaar passen. Voeg daarbij dirigent Martyn Brabbins, die zijn strepen heeft verdiend met het romantische repertoire van eind 19e/begin 20e eeuw, en er was voldoende gehalte aan geuren en kleuren om dit concerto op temperatuur te brengen.

Lavastroom

Jan Michiels vertelde na de laatste repetitie: “Ik vind het een organisch gebouwd stuk en dat vloeit direct voort uit de opbouw van de klankkleur. Dat komt het beste tot zijn recht in het tweede deel dat mij doet denken aan een lavastroom van een IJslandse vulkaan die langzaam aan het stollen is. In het begin was ik heel benieuwd hoe de pianopartij met het orkest samen zou klinken, of wij elkaar wel voldoende zouden horen. Maar op de een of andere manier komt dat mooi bij elkaar. Je ziet dat Annelies Van Parys een groot componist is omdat zij bij het schrijven al vrij precies wist hoe het zou klinken. Maar gelukkig laat zij de solist ook vrij. Zij is niet zoals Pierre Boulez die precies voorschreef hoe een noot moest klinken. Ik was min of meer vrij in nuance en dynamiek, zelfs in tempo”.

Tijdloos

Het stuk begint met een opgewonden toccata van een geroffelde la die van de hoge naar lage registers springt. Een marconist had van Michiels nog wat kunnen leren. De motieven worden zo nu en dan overgenomen door de koperblazers maar de solist neemt aan het slot van het eerste deel de leiding terug over wanneer hij met een duistere serie lage roffels een buffelstampede lijkt aan te voeren. Het tweede, lyrische deel, is het meest kenmerkend voor dit concerto. Hier tingelt de pianist pianissimo in het hoogste register waarbij het orkest clusters van subtiel schommelende harmonieën dooreen weeft. De luisteraar ervaart een zweem van tijdloosheid die met een vage cadens overgaat in het heden. In dat derde deel treedt de piano naar voren met plagerige motieven die steeds aanvallender worden en elkaar katachtig opvolgen. Een vermoeden van Gershwin’s Rhapsody in Blue steekt de kop op maar verdwijnt onmiddellijk. Daarmee is de luisterervaring compleet.

Eén kleur

Jan Michiels:  “De pianist van elk stuk moet beschikken over inlevingsvermogen, fantasie en kleurgevoel maar bij dit concerto komt daar de techniek van repeterende noten bij. Dat stelt ook hoge eisen aan de repetitietechniek van het instrument. De combinatie tussen de wisselende harmonieën, de vele repeterende noten (Flatterzunge) van zowel piano als orkest werkt wonderwel samen, het is één kleur geworden. Het stuk is technisch zeker uitdagend maar geen doel op zich. Ook voor het orkest is het niet eenvoudig. Maar het is zo goed geschreven dat ik bij de repetities geen enkele weerbarstigheid bij het orkest heb gemerkt. Integendeel, het was een uitdaging.”

WAT: Pianoconcerto Annelies Van Parys (wereldcreatie)

WIE: Jan Michiels (piano), Antwerp Symphony Orchestra,  Martyn Brabbins (dirigent)

GEZIEN: Koningin Elisabethzaal, Antwerpen, 28 mei 2022

FOTO’S: Antwerp Symphony Orchestra & Thomas Verfaille

LUISTERTIP: Klara Live, donderdag 9 juni 20h00 – 22h00