Van 6 tot en met 10 september is Utrecht het mondiale centrum van hedendaagse klassieke muziek. Vanaf de start in 1946 laat het Gaudeamus festival zien waar jonge componisten van nu mee bezig zijn. De hoofdmoot van het programma is nieuwe muziek, veelal wereldpremières van componisten en makers jonger dan 40 jaar. Een gesprek met Martijn Buser, artistiek directeur van het festival.

“We begonnen vanuit een westers georiënteerd perspectief en dat proberen we steeds iets bij te draaien”, zegt Buser, “dus dat betekent veel opdrachten aan makers van kleur uit andere gebieden, regio’s, landen. Het zijn immers nog steeds nieuwe klanken, nieuwe instrumenten, die ons binden. Onze programmering is niet thematisch, wat ons samenbrengt zijn kunstenaars die niet te veel terugblikken maar vooruit willen kijken. We geven veel opdrachten, organiseren veel residenties en die hebben allemaal hun uitwerking op het festival. Daar zit ook een risico aan vast, want het resultaat is nog onbekend. Wij vinden dat wij zo’n risico moeten nemen. Want als organisaties zoals wij dat risico niet zouden nemen, zou de ontwikkeling van de nieuwe muziek tot stilstand kunnen komen.”

Hoe denk u meer publiek bij hedendaags klassiek te kunnen betrekken?

“Wij hebben een aantal jaren geleden heel bewust gekozen om ook buiten de zalen op te treden. Dan heb ik het over klankinstallaties of performances in de buitenlucht, daar waar we het publiek heel bewust opzoeken, dus niet alleen in het formele kader van een concertzaal. Verder is een deel van ons programma gratis. Daar komt natuurlijk ook een publiek op af. Ook jongeren, bijvoorbeeld onze 8+ jeugdvoorstelling, heel laagdrempelig. In totaal noteren we in 5 dagen ongeveer 5.000 bezoekers aan het festival. Toen ik bij Gaudeamus kwam heb ik meteen gezegd : We moeten er publiek festival van maken. Tachtig procent van de muziek die er klinkt is nieuw is onbekend. Heel veel van de componisten zijn ook nog onbekend. De musici in sommige gevallen ook nog, dus Ik heb geroepen: we moeten er een ‘ontdek’- festival van maken. We werken alleen nog maar met dagkaarten. Zoals een popfestival is georganiseerd. Daar kun je ook net iets meer kiezen uit verschillende ingrediënten op een avond, je kunt je je eigen looproute maken, en bent niet verplicht om anderhalf uur op dezelfde stoel te zitten.”

© Paulus van Dorsten

Noem eens drie concerten die karakteristiek zijn voor Gaudeamus 2023

Buser: “Zonder de anderen tekort te willen doen: de Britse songwriter en producer Klein gaat een nieuw immersief multimedia werk presenteren. Dat is met slagwerk, elektronica en visuals, met veel licht en effecten. Zij brengt een ander perspectief op de hedendaagse muziek, vanuit een grootstedelijke straatcultuur. De setting komt uit de popcultuur, met staand publiek. Het tweede evenement waar ik heel erg naar uitkijk, is de jonge maker Mees Vervuurt. Hij is afgestudeerd aan het conservatorium hier in Utrecht. Daar is een nieuwe opleiding, Musician 3.0, en dat gaat over de muzikant van de toekomst. Dat is eigenlijk veel meer gericht op makers. Het klassieke conservatorium is traditioneel opgebouwd tussen enerzijds de compositie-afdeling en anderzijds alle instrumenten. Musician 3.0 gaat eigenlijk over de combinatie van die twee, dus zelf creëren, zelf spelen, zelf produceren, maken. Dat gaat over de maker van de toekomst. Mees Vervuurt is daar afgelopen jaar afgestudeerd en zijn afstudeervoorstelling is een eigen versie van de Stabat Mater. Hij komt uit een klassieke traditie, maar hij wilde een Stabat Mater maken op een eigenzinnige manier. De derde karakteristieke voorstelling is een Utrechts collectief BUI, dat wij in de residentie hebben voor twee jaar. Hun manier van werken is uniek in Nederland. Zij werken uitsluitend op locatie, dus zij maken alleen maar locatiespecifiek werk. Zij ontwikkelen een toolbox, letterlijk een gereedschapskist die ze meenemen naar een locatie waardoor ze een specifieke locatie op een hele snelle manier over kunnen nemen ermee kunnen gaan spelen. Zij hebben de buitenplaats Doornburg, Dat is een waanzinnig mooie plek aan de Vecht, dus een mooie buitenkans.”

Wat houdt een residentie bij Gaudeamus in?

Buser: “Dat is echt maatwerk. We hebben geen vast format voor een muzikant of een maker of een componist. Wij gaan in gesprek met de maker, de muzikant of de componist over de vraag waaraan hij of zij behoefte heeft.  Coproductie dus, wij helpen de creator aan een netwerk, aan een team, bijvoorbeeld een technisch team. Veel musici denken tegenwoordig op een andere manier over de wijze presenteren aan het publiek, ze denken veel meer aan elementen als lichtontwerp, setting, et cetera. Wij kijken dan welke coaches kunnen we aan hen kunnen koppelen. Scouting doen we door afstudeervoorstelling bij de conservatoria te bezoeken. Internationaal scouten doen we met een Europees netwerk, Ulysses. Elf partners in Europa zoeken met ons mee naar de talenten van nu in Frankrijk, Duitsland, Finland, Spanje, et cetera. Er zijn ook uitwisselingen.

Welk profiel moeten kandidaten hebben?

Buser: “Ik beken eerlijk dat als iemand een klassieke achtergrond heeft en heel erg goed wil worden In kamermuziek, dan zal die bij ons net iets minder interessant zijn vergeleken met iemand die zich laat inspireren door bijvoorbeeld artificial intelligence of game cultuur, of politiek urgente thema ‘s. Dat is voor ons wat spannender omdat we vermoeden dat zo’n kandidaat het hedendaagse muziek segment kan overstijgen en misschien ook andere netwerken en speelplekken kan aanspreken.”

Wat is uw grootste uitdaging voor de komende jaren?

“We moeten ons er steeds weer rekenschap van geven dat sommige onderdelen behoorlijk abstract kunnen zijn voor een niet ingevoerd publiek. En hoe kun je die meekrijgen? Hoe kunnen we ze winnen voor de hedendaagse muziek? Ik denk dat het belangrijk ios dat we de setting zodanig veranderen dat iedereen het gevoel heeft welkom te zijn. Lichtplannen en enscenering worden steeds belangrijker en we moeten voor lief nemen dat dat wel tijdsdruk op die zalen en op het programma zet. Dat moet dan maar.

Wij proberen heel dicht bij ons publiek te komen. Na elk festival sturen we publieksenquêtes uit. De informatie die we terugkrijgen is voor ons noodzakelijk om te weten of wij goed bezig zijn. Mensen mogen ons cijfers geven. Tot nu toe scoren we hoog en als we op dat niveau kunnen blijven, ben ik tevreden. Dat is elk jaar een sprong in het duister. Het gaat elk jaar weer over nieuwe luisterervaring, dingen die je nog niet eerder hebt gehoord. Ook met een jonger publiek. Dat publiek staat steeds meer open voor klanken en ervaringen die ze nog niet kennen. Ik hoop dat die dat die trend zich blijft doorzetten.”

WAT: Gaudeamus Festival

WAAR: In en om Utrecht

DATA: 6 – 10 september 2023

INFO: www.gaudeamus.nl