Goed luisteren probeer ik al lang te doen. En nog “dieper luisteren” doe ik zeker sinds ik in Brugge – ook al lang geleden- lessen volgde bij Arne Deforce. Open je oren, was daar altijd de boodschap. En vooral voor nieuwe muziek natuurlijk. En die was er zeker te horen op die “Deep Listening Day” van het Brugse Concertgebouw. Ze hebben trouwens daar ook een naam voor die “nieuwe” discipline en noemen het “klankkunst”.
« Deep listening » vertaal je best als intens luisteren, luisteren dus naar wat er onder de oppervlakte te horen is, achter de schermen. Daarvoor trokken we niet naar de grote concertzaal maar achter de coulissen ervan, in de donkerte van Studio 1, de ideale ruimte om Salvatore Sciarrino’s Ai limiti della notte op te voeren. Ooit door hem geschreven voor altviool, herwerkt voor cello en gespeeld door wie anders dan Arne Deforce, dé meester om met strijkstok alle nuances en variaties uit de snaren van de cello te halen. Sciarrino tast ongehoorde (natuur)geluiden af die Deforce subtiel verklankt.
Tweede componist aan de beurt is de Griek Gabriel Paiuk met zijn Sound theory uit 2021. Met zijn muziek wil hij niet enkel je gehoor beroeren maar ook al je andere zintuigen. Niet enkel akoestiek telt bij hem maar ook het visuele. Op scène dus ook een beeldscherm, een oude Sony bandopnemer én de cello. In al zijn kleurentinten zie je die cello op het scherm verschijnen. Van zwart (de snaren), wit (de strijkstok) en bruin (de klankkast) zie je die kleuren golven in een blow-up video. En ook de cellist zelf en de taperecorder worden verfilmd en verklankt, soms real-time soms voorgeprogrammeerd. Het is pure audiovisuele elektronicatechnologie, gegenereerd door de menselijke intelligentie van een bevlogen cellist en componist.
En het beste moest nog komen. En dat was een compositie van Daan Janssens Titan. De naam komt van de grootste maan die rond de planeet Saturnus draait. Net als Deforce is Janssens al jaren geïntrigeerd door wat er in de kosmos gebeurt, te horen en te zien is. Ze kennen mekaar al jaren van in het Brugs Conservatorium en vonden mekaar opnieuw in dit werkstuk voor cello en elektronica. Hij heeft er lang aan gewerkt en vond het pas enkele dagen vóór die creatie titanesk genoeg om uit te voeren. En het ís alvast een gigantesk werk. Het draait in drie cirkelbewegingen, zoals die maan rond Saturnus, rond de cellist die eerst prominent aanwezig is maar langzaamaan opgezwolgen wordt door Janssens’ kolkende elektronica, gebracht door het Centre Henri Pousseur. Het vingerwerk van Deforce is virtuoos, de compositie van Janssens is grandioos. We duiken indrukwekkend in de donkere diepten van het universum. We verlaten de comfortabele ruimte van de concertzaal en worden ondergedompeld in de overrompelende golven van een ware klankstudio. We hebben eigenlijk te weinig notie van hedendaagse composities. Hier horen we geen “nieuwe klassiek”. Muziekliefhebbers gaan het moeten ondergaan: wat we kennen als “muziek” wordt anders, wordt “klankkunst”. Fascinerend hoe het Concertgebouw die uitdagende evolutie met zo’n Deep Listening Day uitdraagt en in zijn geluidsruimtes een prominente plaats geeft.
Ook de andere optredens tijdens die dag moesten dat illustreren. Zo was er trompettist Marco Blaauw die met een schare aan elektronisch gemoduleerde trompetten maar ook akoestisch, klanken onder de oppervlakkigheid exploreerde. Met een keramische trompet, een instrument met dubbele klankbekers en eigen adem verkende hij andere dan de bekende klanktradities van dit blaasinstrument. Bij de lezing van Anaïs Verhulst kwamen we o.a. te weten welk een godsgeschenk de ontdekking van onze Westerse viool betekende voor de ontwikkeling van de Indiase klassieke muziek, voor het Zuid-Indiase of Karnatische muziekgenre. Aan hun raga’s konden ze veel rijkere harmonieën en complexere variaties toevoegen dan met de bestaande tokkelinstrumenten. Het was de YouYou Group – allemaal vrouwen- die de dag waardig afsloot met hun “Jubel” performance. Ze lieten ons kennis maken met hun eigen interpretatie van jubelende youyou-kreten, de vocaal zinderende roep die in sommige culturen te horen is bij feestelijke en uitzonderlijke gebeurtenissen. Hun schrille stemmen vervulden de ruimtes, eerst verborgen onder ruige herdersmantels en dan vrijuit met lijf en leden verheven tot ware stemkunst.
- WAT: Deep Listening Day, met composities van Salvatore Sciarrino (Ai Limiti della Notte), Gabriel Paiuk (Sound Theory), Daan Janssens (Titan) en het Centre Henri Pousseur. Rebecca Saunders (Blaauw), Liza Lim (Shallow Grave),David Lang (Hammerspace), Georg Friedrich Haas (I can’t breathe), Ayanna Witter-Johnson (OM Rising) en Marco Blaauw (Flitter).
- WIE: Arne Deforce, Centre Henri Pousseur, Marco Blaauw, Anaïs Verhulst, YouYou Group
- WAAR: Concertgebouw Brugge
- WANNEER: zondag 3 maart 2024
