James Ensor leefde in een tijdsegment, eind 19de begin 20ste eeuw, dat we ons moeilijk kunnen voorstellen. Oostende was  oorspronkelijk een oorlogshaven. Het mag zich in 1865 als toeristische plek uitbouwen en tien jaar later is de hele dijk een grote eclectische wonderlijke aaneenrijging van schitterende, somptueuze hotels en villa’s.

De beau monde van over heel de wereld: koningen, prinsen, graven nouveau riche, tot zelfs de sjah van Perzië zakten in de zomer af naar ‘la reine des plages’ voor la saison d’Ostende. Het contrast met de arme vissersbevolking kon niet groter zijn! Oostende besteedde ook vrij snel veel aandacht aan het artistieke en culturele vertier. Het Kursaal pakte uit met een schitterend symfonisch orkest met de beste muzikanten die van heinde en ver gerekruteerd werden én uitmuntende dirigenten. Grote componisten zoals Charles Gounod, Camille Saint-Saëns, Jules Massenet, Richard Strauss, Edward Elgar en uit eigen land Eugène Ysaÿe traden er op. In dit rijke amalgaam eiste Ensor zijn unieke plek op.

Van meetaf aan veelbelovend

‘De toekomst is aan Ensor’ voorspelde de krant L’Indépendance Belge in 1884 over de toen 24-jarige schilder! Visionaire woorden. Een fascinerende figuur die dit jaar, 75 jaar na zijn overlijden, nog altijd tot de verbeelding spreekt en bewondering oogst. Niet alleen zijn er in zijn geboortestad Oostende, waar hij ook het grootste deel van zijn leven doorbracht tentoonstellingen, maar ook in Brussel en in Antwerpen. Heel wat generaties raakten betoverd en geïntrigeerd door zijn kunst. Zijn veelzijdig talent manifesteerde zich in muziek en schilderkunst met talrijke marines, zelfportretten en vooral zijn morbide humor en maskers. Een leven gewijd aan de kunst.

Feestjaar

Het power koppel Alain Honorez en zijn echtgenote Altea Nuñez zetten vijf jaar geleden Junior Ballet Antwerp op de rails. Dit lustrum wordt gevierd met het bravourestuk ‘James’ en in juni met een terugblik én gloednieuw ballet van opkomend Chinees choreograaf Le Wang. Verliep het niet altijd zoals gepland met corona als grote spelbreker, het publiek volgt hun doorzettingsvermogen en  artistieke flair. Ik weet niet hoe het met de andere twee voorstellingen gesteld was maar zondagnamiddag was de opera nokvol gevuld. De naam en faam van Junior Ballet Antwerp dijt uit.

Tour de force

Junior Ballet Antwerp, dat jonge dansers groeikansen biedt in de aanloop naar een professionele carrière, vond in het intrigerend oeuvre van Ensor inspiratie voor een knappe dynamische dansvoorstelling met drie optredens in de Opera van Antwerpen, daarna volgt een tournee.

Met artistieke vrijheid belicht de Italiaanse choreograaf Mauro de Candia Ensors leven door spilmomenten uit te vergroten in een geconcentreerde symbolische vorm verdeelt over vijftien taferelen en een epiloog. Dit in een kruisbestuiving tussen twee prachtige kunstvormen uit het Vlaams-Belgische erfgoed: schilderkunst en dans.

De uitdaging om de tweedimensionale schilderkunst te vertalen naar een driedimensionale wereld waarin kleurrijke en groteske figuren tot leven komen hield het publiek anderhalf uur in de ban. Voor de muziek koos de choreograaf werk van Liszt, Rachmaninov, Prokofiev, A.Khatchatourian, G. Fauré en Gÿrgy Ligeti waarvan de piano, cello of grotere orkestpartijen nuances konden toevoegen in geluidsgolven die rijzen en dalen bij zee-scènes of aan de rol die de vrouwen in Ensors leven speelden, vooral zijn moeder en zus dan.

Microkosmos van de scène

De voorstelling opent met open doek. De scène baadt in een diffuse belichting. Centraal midden ligt een witte lappenpop. In een breed uitgestreken palet wordt Ensors leven geschetst. Op het sprankelende pianoconcerto van Franz Liszt wordt een sfeerbeeld van ‘Oostende’ gecreëerd. Gedreven door een lichte stuwing bewegen de dansers lichtvoetig kriskras over de scène. Ze dragen een grijze pantalon met wit bovenstuk. Ze buigen door de knieën, hun torso neigt naar voor en naar achter. Ze roepen het beeld op van de grijze Noordzee met witte schuimkoppen die aanrollen en terugtrekken. Dan volgt in ‘Vlaanderenstraat 27’ een intimistisch huiselijk tafereel tussen James, zijn moeder en zus. Op muziek van Rachmaninof  ‘The Seagull / The view from his room’ in een rijk en bijna poëtisch dansvocabularium kijken we mee. Met de polsen tegen elkaar bewegen de handen sierlijk en wordt  de vlucht van een meeuw getoond. Het stroomt van de ene situatie in de andere. ‘Mardi gras’ met aansluitend ‘The Carnival’ in Oostende. Een dansant verhaal waarin verschillende dansstijlen aan bod komen: klassiek, neoklassiek én hedendaags. Ik herken ook iets van het dansvocabulariuum van de Israëlische choreografe Sharon Eyal. Minimalisme, intensiteit synchroon met de muziek. In ‘Académie Royale des Beaux-Arts’ en ‘Portraits’  hebben de dansers een strijkmes in de hand waarmee ze elkaar in de ruimte schilderen. Er is een interessante afwisseling van solo dans, duetten, enkele personen en de hele cast. ‘La gamme d’Amour’ toont een fragment uit zijn eigen ballet dat precies honderd jaar geleden in de opera van Antwerpen voor het voetlicht gebracht werd. Zijn grote droom was dit uitgevoerd te zien worden door Les Ballets Russes o.l.v. Serge Diaghilev!  ‘Le bal du rat mort’  dat Ensor samen met zijn goede vriend en dirigent van het Symfonieorkest van het Kursaal Rinskopf in het leven riep, bestaat nog altijd.  Verkleed als pluizige, kwetterende vogeltjes  is dit een fris en humorvol intermezzo. Dan gaat de hele cast in hoge hoed en pitteleer. In de bruisende kosmopolitische setting was aanstellerij en smalltalk bijna de orde van de dag. Dit bahaviorisme wordt pittig en burlesk in beeld gebracht. James Ensor als chroniqueur van de high society en bourgeoisie die hun ware aard achter en masker verborgen. De voorlaatste scène ‘Ensor est un fou’ op de tonen van de Totentanz van Franz Liszt benadrukt dat de schilder, graficus, schrijver, musicus een einselgänger was die praktisch nergens aansluiting vond. In de “Epilogue’  beweegt het hele gezelschap verkleed en gemaskerd in een polonaise over de scène, theatraal en dynamisch in een hommage aan de schilder. Dit wordt bijzonder sfeervol in beeld gebracht door een glitterregen die uit de toneeltoren naar beneden dwarrelt. Het hele gezelschap klit samen op een bankje, Ensor vleit zich in hun midden en zet zijn rode hoed met veer op het hoofd. Tussen zijn creaties voelt hij zich het best.

De jonge compagnie boeide het publiek van begin tot eind. Dramaturgisch en danstechnisch een serieuze volgehouden tour de force en mocht op een staande ovatie, enorm veel bijval en bewondering rekenen.

Verwacht

5! Op 7, 8 en 9 juni, hetpaleis Antwerpen. Een terugblik op 5 jaar repertoire van Junior Ballet Antwerp én een gloednieuwe creatie van Le Wang ter ere van een allereerste jubileum.

• WAT: wereldpremière ‘JAMES’
• WIE: Junior Ballet Antwerp
• CHOREOGRAAF: Mauro de Candia
• DANSERS: Lauren Alving, Rinka Matsuura, Ellen Matthews, Maja Grubic, Mackennzie Mount, Sora Nishida, Lizé Mentz, Letizia Austoni, Tilly Wightman, Laura Flügel, Altea Nuñez, Niya Juste (KBA) Valentine Chaumet (KBA), James Cooper, Thomas De Keersmaecker (KBA) Fox Aertgeerts (KBA), Ziggy Zublena (KBA), Taisei Ishiguro (KBA) Lucas Bierlair (gastdanser)
• MUZIEK: F. Liszt, S. Rachmaninov, S. Prokofiev, G. Ligeti, A.Khatchatourian, G. Fauré
• MUZIKALE ARRANGEMENTEN: Wolf Hoeyberghs
• KOSTUUMONTWERP EN –UITVOERING: Ria Van Looveren, Jolien Deweerdt, Maria Seletskaja,
• CREATIE MASKERS: Julie Coppens
• LICHTONTWERP: Gloria Montesinos
• REPETENTE: Altea Nuñez
• WAAR & WANNEER: Opera Antwerpen, zondag 25 februari 2024
• FOTO’S: © Filip Van Roe